De gasfabriek

Hoofdpagina  Categorie-index  Index

Vorige | Volgende

---

Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteur: Dick van der Knaap

---

Hoe werd stadsgas gemaakt?

Vroeger werd in de gasfabriek uit steenkool het zogenaamde stadsgas gemaakt. De aanvoer van de grondstof geschiedde in de begintijd per paard-en-wagen, maar al snel kwamen de spoorwegen er aan te pas. Als er vaarwater in de omgeving was, namen schepen de aanvoer van kolen vaak over.
Er werd gebruik gemaakt van een proces dat 'droge destillatie van steenkool' heet. (zie ook:Wikipedia bij 'Meer informatie')
In dit proces wordt steenkool verhit, onder uitsluiting van lucht, waardoor het niet verbrandt. Er ontstaat cokes, wat grotendeels uit koolstof bestaat. De cokesbrokken werden afgekoeld met water (geblust dus) en fijngemaakt, maar waren van mindere kwaliteit en bijvoorbeeld ongeschikt voor de hoogovenindustrie. De cokes was wel geschikt als brandstof. Zo is van de gasfabriek van Sliedrecht bekend, dat de cokes geleverd werd aan de elektriciteitscentrale van Dordrecht. (zie ook: Gasfabriek van Sliedrecht bij 'Meer informatie') Vaak ook kregen arme mensen via de 'bedeling' een zakje cokesbrokken mee naar huis om te stoken, zodat ze hun huisje konden verwarmen. Zó kwam men ook van dit bijproduct af.

De zuivering

Het gevormde brandbare gas bevatte tevens enige 'zwaardere' bestanddelen. Die moesten uit het gas worden gehaald, omdat ze anders in de gasleidingen vloeibaar of vast werden en dus verstoppingen konden veroorzaken. Dit gebeurde door de gassen te koelen, waardoor er een 'condensaat' werd gevormd, de koolteer. Dat was dan weer geschikt om hout te behandelen, en er werden chemicaliën uit bereid. Afvoer geschiedde per ketelwagen, of in vaten.

In het ruwe stadsgas zaten ook nog andere gassen, die er vóór gebruik uitgehaald moesten worden.
Een wassing met water haalt bijvoorbeeld de ammoniak er uit. Ammoniakwater is dan ook een bijproduct, dat weer tot bijvoorbeeld kunstmest kan worden verwerkt. Ook dat ging per ketelwagen naar elders. Dan waren er nog zwavelverbindingen aanwezig, die zeer onaangenaam roken (stonken), en cyaanwaterstof (blauwzuurgas), dat vanzelfsprekend tot vergiftiging kan leiden. Maar ook daarvoor had men een oplossing: ijzeraarde. Dit is een grondsoort waarin ijzer voorkomt. De ijzeraarde werd dan met de gassen in contact gebracht, de kwalijke verontreinigingen reageerden met de ijzeraarde en vormden onoplosbare producten. Dit afval kon weer in zwavelzuurfabrieken worden verwerkt, vanwege het hoge zwavelgehalte. Dat men vroeger nog niet zo zorgvuldig was met deze afvalstoffen, bemerkt men nog heden-ten-dage, doordat de grond van voormalige gasfabrieken vaak met deze ijzerverbindingen verontreinigd is en moet worden gesaneerd.

Het gas bewaren en transporteren

Als het gas dan uiteindelijk geschikt was voor gebruik, moest het natuurlijk worden opgeslagen. De vraag naar gas varieerde nogal, van dag tot dag. Daartoe dienden de gashouders .

De gashouder was meestal uitgevoerd als een cilinder, waarin boven water het gas werd opgeslagen. De wand was opgebouwd uit een aantal concentrische ringen. Naarmate er meer gas in de houder aanwezig was, nam die ook in inhoud toe, doordat hij als een telescoop uitzette. Tevens werd op deze manier een geringe overdruk in het leidingstelsel gehandhaafd. Om lekkage van het gas te voorkomen, waren de ringen ieder voorzien van een waterslot.

Gebruik

Via een ondergronds netwerk van leidingen, werd het gas vanaf de fabriek gedistribueerd. Het gas werd in eerste instantie toegepast in gaslantaarns voor verlichting van steden en/of dorpen, later gevolgd door koken op gas, en voor de welgestelde mensen was er toentertijd zelfs al centrale verwarming.

Schematische weergave

Afbeelding: E07.03.02-01

Flowdiagram

Tekening gemaakt door: Dick van der Knaap

Grondstoffen in: kolen, ijzeraarde
Product uit: stadsgas
Bijproducten: koolteer, ammoniakwater, cokes
Afval: gebruikte ijzeraarde

Weergave in model

Elke plaats van enige betekenis had voor 1950 wel een gasfabriek(je), maar er waren nog geen uitgebreide netwerken om iedereen van gas te voorzien. Het platteland was bijvoorbeeld, meestal nog niet op het gasnetwerk aangesloten. De grootte van de gasfabriek weerspiegelde dus de omvang van het gebied dat van leidingen was voorzien.
Voor ons als modelspoorhobbyisten is dus van belang te bedenken hoe groot onze stad of dorp is, en hoeveel oppervlakte we op onze modelbaan ter beschikking hebben voor de gasfabriek.
Nu is het helaas zo, dat er geen goed gelijkend model van een gasfabriek in de handel voorhanden is. Overal ontbreekt wel een onderdeel. U bent dus grotendeels op zelfbouw aangewezen.

---

Meer informatie

Sjabloon:Link externSjabloon:Link externSjabloon:Link externSjabloon:Link externSjabloon:Link extern

Een goede referentie in het Engels is ook: igg.org.uk

---

Hoofdpagina  Categorie-index  Index

Vorige | Volgende

Contact met de redactie:

---