Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteur: Hans van de Burgt
Geschiedenis
De zuivelfabriek is een fabriek, waarin melk uit de boerderij wordt verwerkt tot zuivelproducten. Tot eind 19e eeuw werd de melk meestal door boeren zelf verwerkt tot zuivelproducten en rondgebracht. Vanaf eind 19e eeuw zijn vele veelal kleine zuivelfabrieken ontstaan. Een deel van de productie en verdere distributie werd van de boeren overgenomen. <\ br>
De eerste melkfabrieken werden opgericht door ondernemende pioniers, niet veel later gevolgd door zuivelcoöperaties. De melk werd vanuit de omgeving aangevoerd met wagens en soms met speciale melkboten.
|
| Afbeelding: E07.03.03-01
|
| Hoogeloon - Vessemseweg: Zuivelfabriek St. Pancratius
|
Foto gemaakt door: Scholte (Google Earth 41395083) 
|
Om de melk naar de zuivelfabriek te vervoeren, was een stevige verpakking nodig. De eerste melkbussen konden 40 liter melk bevatten. Ze waren gemaakt van vertind koper, later van vertind plaatstaal. Een gevulde melkbus woog al snel 50 kg. Ze werden naar de zuivelfabriek gebracht met paard en wagen en later met trekkers of vrachtwagens. Na 1945 werden meer en meer bussen van 30 liter gebruikt. Geleidelijk aan werden ze vervangen door aluminium bussen. Vanaf de jaren 1970-1980 wordt de melk bewaard op de boerderij in een gekoelde melktank en opgehaald met een tankwagen.
|
|
|
|
|
| Afbeelding: E07.03.03-02
|
|
Afbeelding: E07.03.03-03
|
|
Afbeelding: E07.03.03-04
|
| Melkbussen
|
|
Paard en wagen
|
|
Antieke trekker
|
| Foto gemaakt door: Weinert Modellbau
|
|
Foto gemaakt door: Artitec
|
|
Foto gemaakt door: Weinert Modellbau
|
De voormalige zuivelfabriek St. Pancratius werd gebouwd in 1916, naar ontwerp van architect L. Kooken, als een klein 'Chateau d' Industrie' (industrieel kasteeltje). Het gebouw staat vrij en ligt markant op een kruising van wegen in de kern van Hoogeloon (NBr.). In 1962 werd de fabriek gesloten. In 1978 werd de ruimte in gebruik genomen als winkel en er kwamen twee woningen in. Hierbij werden ramen en deuren grotendeels in stijl vernieuwd. Peter Dillen heeft dit Rijksmonument treffend nagebouwd in de oude luister. Hoewel deze zuivelfabriek niet in de buurt heeft gelegen van een spoorlijn, kan het gebouw prima worden ingezet als industrieel object op een modelspoorbaan.
Zuivelfabriek in H0
|
| Afbeelding: E07.03.03-05
|
| Model van Zuivelfabriek St. Pancratius (oostgevel)
|
| Foto gemaakt door: Peter Dillen
|
Het gebouw is opgetrokken uit rode baksteen. Het is voor het grootste deel gepleisterd en wit geschilderd. Ongepleisterd zijn de plint, dorpels, de boogfriezen, afwerkranden boven vensters, topgevels en de kantelen boven de delen met platte daken. Het bedrijfsgedeelte bezit een zadeldak, de toren een tentdak met rode dakpannen. Het is in wezen een rechthoekig, maar gevarieerd gebouw.
Als we naar de oostgevel kijken, zien we links een deel met kantoor onder zadeldak. Er zijn twee kelderramen onder een stalen profielbalk als latei. Boven de vensters zijn muurankers aangebracht met het jaartal '1916'. Aan de rechterzijde is de toren gebouwd. Naast het kelderraam zijn steunberen geplaatst. Boven het kelderraam is een venster onder een rondboog. Hierboven is in geel en blauw een tegeltableau aangebracht met de naam: 'Zuivelfabriek St. Pancratius'. Onder elk afsluitend boogje net onder het dak is een smal raampje gemaakt. Op het tentdak staat een schoorsteen.
In het rechterdeel zijn twee ramen aangebracht, waarvan de eerste boven een kelderraam drie gekoppelde vensters heeft en het tweede vier gekoppelde vensters. Via een deur met een bovenlicht kan een van de woningen betreden worden. Het platte dak aan de rechterzijde heeft kantelen, waardoor het een beetje lijkt op een kasteel. Het gebouw heeft aan deze zijde smalle kleine raampjes. De aansluitende noordgevel is de achterzijde van het gebouw. Die is zeer eenvoudig gehouden. De achterzijde sluit aan op de vrijstaande ronde bakstenen schoorsteen.
|
| Afbeelding: E07.03.03-06
|
| Model van Zuivelfabriek St. Pancratius (west- en zuidgevel)
|
| Foto gemaakt door: Peter Dillen
|
De zuidgevel bestaat uit twee delen. Links is er de losplaats, rechts een vooruitspringend gedeelte in het verlengde van de toren. De losplaats heeft een zadeldak. Boven de kelderraampjes hangt de loswal die van ijzer is gemaakt. Via een bakstenen trapje kun je er op komen. In het midden zijn twee inrijdeuren, met aan weerskanten een raampje. Hierboven bevindt zich een houten luifel met houtsnijwerk, opgehangen aan ijzeren stangen. Het gebouw met de losplaats is het hoofdgebouw van de zuivelfabriek.
In het vooruitspringende gedeelte zijn twee kelderramen, met een venster onder een boog. Aan weerskanten de tekst in muurankers: 'An no'. De westgevel bezit een breed en tamelijk hoog raam. Hierna volgt een gedeelte met brede vierdelige raampartijen met plat dak en kantelen. Tenslotte volgt er een deel met een schilddak, waarin zich een woning bevindt.
Gebruikte technieken
Het gebouw is volledig gemaakt van polystyreenplaat. Met een scherp mes zijn de ramen en deurpartijen eruit gesneden. Voor het aanbrengen van de kleine raampjes is de bekende laagje-op-laagje techniek toegepast. Om het gebouw er bewust wat gedateerd uit te laten zien, zijn soms wat scheve delen gesneden. Voor de schoorsteen kan men gebruik maken van een model van Artitec.
Schematische weergave
|
| Afbeelding: E07.03.03-07
|
| Diagram
|
| Tekening gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Grondstof in: rauwe melk
Energie in: vroeger gebruikte men hiervoor kolen. Tegenwoordig gebruikt men aardgas en elektriciteit.
Product uit: zuivelproducten, zoals: volle melk, halfvolle melk, boter, roomijs, yoghurt, kaas, karnemelk, slagroom, vla en andere toetjes.
Afval: spoelwater, waarmee de melkbussen gereinigd werden, alvorens ze leeg teruggingen naar de boerderij. Dit spoelwater ging vroeger gewoon de sloot of een kanaal in.
Tegenwoordig wordt het afvalwater eerst gereinigd in een zuiveringsinstallatie.
Meer informatie
