|
|
| Regel 7: |
Regel 7: |
| | }} | | }} |
| | {{Inhoudsopgave||Klein}} | | {{Inhoudsopgave||Klein}} |
| − | In dit artikel bespreken we de functie van de bovenleiding, de Pantografen, spanning-soorten, draagconstructie, de ophanging en de rijdraad.
| + | Dit artikel beschrijft de '''bovenleiding''' en alles wat daarbij hoort; de pantografen, spanningsoorten, draagconstructie, de ophanging en de rijdraad. |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| | |Bestand= Rijnmond4mb.jpg | | |Bestand= Rijnmond4mb.jpg |
| Regel 15: |
Regel 15: |
| | |Bron= [http://www.rijnmond.nl rijnmond.nl] | | |Bron= [http://www.rijnmond.nl rijnmond.nl] |
| | }} | | }} |
| | + | |
| | === Functie === | | === Functie === |
| − | De bovenleiding heeft een tweetal functies: | + | De bovenleiding heeft twee functies: |
| − | #De onderste helft (rijdraad) heeft als doel op elke willekeurige plaats boven het spoor elektriciteit toe te kunnen voeren aan een elektrisch tractievoertuig. De energieafname komt tot stand door een pantograaf (soms abusievelijk 'stroomafnemer' genoemd) die langs de 'sleepleiding' sleept. | + | # De onderste helft (rijdraad) heeft als doel op elke willekeurige plaats boven het spoor elektriciteit toe te kunnen voeren aan een elektrisch tractievoertuig. De afname komt tot stand door een pantograaf (soms abusievelijk 'stroomafnemer' genoemd) die langs de 'sleepleiding' sleept. |
| − | #De bovenleiding als geheel dient voor energietransport, alle stroom die wordt gebruikt, wordt dan ook aangeleverd via de bovenleiding. | + | # De bovenleiding als geheel dient voor energietransport, alle stroom die wordt gebruikt, wordt dan ook aangeleverd via de bovenleiding. |
| | | | |
| − | De 'sleepleiding', hierna te noemen: 'rijdraad', is dubbel uitgevoerd. Deze rijdraden lopen parallel aan elkaar. De achterliggende gedachte hierbij is, het vergroten van het raakvlak tussen het schuitje van de pantograaf en de rijdraad. De relatief lage spanning zorgt voor een hoge stroom, dus hoe meer contact er tussen deze twee is, des te minder kans er is op doorbranden van de rijdraad bij wegrijden onder slechte omstandigheden. | + | De 'sleepleiding', de 'rijdraad', is dubbel uitgevoerd. De rijdraden lopen horizontaal parallel naast elkaar. De achterliggende gedachte hierbij is het vergroten van het raakvlak tussen het 'schuitje' van de pantograaf en de rijdraad. De contactweerstand (overgangsweerstand) en de hoge stroom zorgen voor spannings- en vermogensverlies, dus hoe beter het contact tussen deze twee is (hoe lager de weerstand), des te minder kans er is op doorbranden van de rijdraad bij wegrijden onder slechte omstandigheden. |
| | + | |
| | + | Op de lijn HS — Amsterdam heeft men korte tijd geëxperimenteerd met twee soorten 'zigzag'-ophanging. De ene was wat nu bij NS (Nederlandse Spoorwegen) wordt aangetroffen; twee draden op gelijke afstand van elkaar, parallel lopend over de hele afstand. De andere was dat beide draden bij het ene ophangpunt bij elkaar kwamen en bij het volgende ophangpunt ongeveer 60 cm uit elkaar verwijderd waren. Met beide soorten werd tegelijkertijd geëxperimenteerd, de ene op de lijn HS — Amsterdam en de andere soort de andere kant op. Tijdens de oorlog heeft men de parallelafstand verminderd tot twee cm, thans bedraagt de afstand vier cm en lopen de draden parallel. De maximum-uitslag mag 45 cm uit het hart van het spoor bedragen, maar dit komt maar heel weinig voor. |
| | + | |
| | + | De normale huidige 'zigzag' over één 'veld' (de afstand tussen twee masten) bedraagt ongeveer 60 cm, dus 30 cm naar beide zijden vanaf de hartlijn van het spoor. |
| | | | |
| − | Op de Lijn HS — Amsterdam heeft men korte tijd geëxperimenteerd met twee soorten 'zigzag'-ophanging. De ene was degene die we nu bij NS (Nederlandse Spoorwegen) aantreffen, twee draden op gelijke afstand van elkaar, parallel lopend over de hele afstand. De andere was dat beide draden bij het ene ophangpunt bij elkaar kwamen en bij het volgende ophangpunt ongeveer 60 cm uit elkaar verwijderd waren.<br />Met beide soorten werd tegelijkertijd geëxperimenteerd, de ene op de Lijn HS — Amsterdam en de andere soort de andere kant op. Tijdens de oorlog heeft men de parallelafstand verminderd tot twee cm, thans bedraagt de afstand vier cm en lopen de draden parallel. De maximum-uitslag mag tot 45 cm uit het hart van het spoor bedragen, maar dit komt maar heel weinig voor.<br />
| |
| − | De normale huidige 'zigzag' over één 'veld' (Dit is de afstand tussen twee masten) bedraagt ongeveer 60 cm, dus maar 30 cm aan beide zijden vanaf 'Hart Spoor'.
| |
| | === Pantografen === | | === Pantografen === |
| − | Even wat getallen: de 'schuitjes' van de pantografen zijn uitgerust met drie koolstrippen waarvan de twee buitenste ongeveer 100 cm lang zijn en de binnenste ± 50 cm bij een breedte van drie cm.<br /><br /> | + | Even wat getallen: de 'schuitjes' van de pantografen zijn uitgerust met drie grafietstrippen waarvan de twee buitenste ongeveer 100 cm lang zijn en de binnenste ± 50 cm, ieder met een breedte van drie cm. |
| − | Het raakvlak van de rijdraad met de koolstrippen is dan in het ongunstigste geval: vier (strippen) maal drie cm, maal twee (rijdraden), maal twee mm = ongeveer 4,8 cm². Als u dan nagaat dat de trein soms met 130 Km per uur rijdt, met dit zeer kleine raakvlak tussen de bovenleiding en de koolstrippen van de pantograaf, dan komt het wel eens voor dat er minder contact is dan men wel zou willen. In dat geval ontstaan er dan ook vonken. | + | |
| | + | Het raakvlak van de rijdraad met de strippen is dan in het ongunstigste geval vier (strippen) maal drie cm, maal twee (rijdraden), maal twee mm = ongeveer 4,8 cm²;. De trein rijdt soms met 130 km per uur, met dit zeer kleine raakvlak tussen de bovenleiding en de koolstrippen van de pantograaf komt het wel eens voor dat er minder goed contact is dan men wel zou willen. In dat geval ontstaan er dan vonken. |
| | + | |
| | + | De zig-zag ophanging is om de rijdraden niet op één punt op de grafietstrippen te laten inbranden, de zig-zag zorgt er voor dat de draden van links naar rechts over de strippen schuiven, die daarmee gelijkmatig afslijten. |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| | |Bestand= Jw225pz.gif | | |Bestand= Jw225pz.gif |
| | |Grootte= Zeer Groot | | |Grootte= Zeer Groot |
| | |Volgnummer= 02 | | |Volgnummer= 02 |
| − | |Omschrijving= Schuitjes van de pantograaf, met koolstrippen | + | |Omschrijving= Schuitjes van de pantograaf, met grafietstrippen |
| | |Type= Tekening | | |Type= Tekening |
| | |Maker= Jan Willem Penris | | |Maker= Jan Willem Penris |
| | }} | | }} |
| | + | |
| | === Spanningssoorten === | | === Spanningssoorten === |
| − | We onderscheiden twee soorten Tractiespanning: gelijkspanning en wisselspanning. Op de standaardtrajecten werkt men met gelijkspanning. Bij de HSL werkt men met wisselspanning.<br />Daar de verschillende spanningssoorten ook andere constructies vereisen, bedacht men voor deze soorten ook een andere bovenleiding. Hoe hoger de spanning, hoe lager de stroom en dus hoe dunner (lees: lichter) de constructie zou kunnen zijn. <br />De 10.000 Volt-constructie, zoals eerst werd toegepast op de Hofpleinlijn, bestond dan ook slechts uit één rijdraad! Er was wel een hulpdraagkabel die vlak boven de rijdraad hing, maar in het geheel was de constructie toch lichter dan wat we nu kennen van de (eerst 1500 Volt) nu 1800 Volt bovenleiding.
| + | Er zijn twee soorten tractiespanning in gebruik: gelijkspanning en wisselspanning. Op de standaardtrajecten werkt men met gelijkspanning. Bij de hogesnelheidslijn (HSL) werkt men met wisselspanning. |
| | + | |
| | + | Daar de verschillende spanningssoorten ook andere constructies vereisen, bedacht men voor deze soorten ook een andere bovenleiding. Hoe hoger de spanning, hoe lager de stroom (en het vermogensverlies) en dus hoe dunner (lees: lichter) de constructie zou kunnen zijn. De 10 kVconstructie, zoals eerst werd toegepast op de Hofpleinlijn, bestond dan ook slechts uit één rijdraad. Er was wel een hulpdraagkabel die vlak boven de rijdraad hing, maar in het geheel was de constructie toch lichter dan wat we nu kennen van de (eerst 1500 volt) nu 1800 volt bovenleiding. |
| | + | |
| | + | De eerstgenoemde constructie komt nog voor bij de SNCF op sommige 1500 volt trajecten. De NMBS gebruikt een soortgelijke constructie, maar dan met twee rijdraden. Dan is er nog de trambovenleiding waar het eigenlijk allemaal mee begonnen is. Er is verschil in een bovenleiding geschikt voor 100 km per uur en voor 140 km per uur. |
| | | | |
| − | De eerstgenoemde constructie komt nog voor bij de SNCF op sommige 1500 Volt trajecten. De NMBS gebruikt een soortgelijke constructie, maar dan met twee rijdraden. Dan is er nog de trambovenleiding waar het eigenlijk allemaal mee begonnen is. Het zal niemand verbazen dat er verschil zit tussen bovenleiding die geschikt is voor 100 km per uur of voor 140 km per uur.
| |
| | === Draagconstructie === | | === Draagconstructie === |
| − | Om de draden boven de baan te kunnen hangen, bedacht men diverse draagconstructies. De diversiteit van de masten hangt een beetje samen met de tijd waarin deze zijn ontworpen en geplaatst. Logisch, als men bedenkt dat er bijvoorbeeld rond 1930 weinig geld was, en wat later in de tijd, weinig goed materiaal voor handen bleek te zijn. | + | Om de draden boven de baan te kunnen hangen, bedacht men diverse draagconstructies. De diversiteit van de masten hangt een beetje samen met de tijd waarin deze zijn ontworpen en geplaatst. Rond 1930 was er weinig weinig geld beschikbaar en wat later in die tijd weinig goed materiaal. |
| | | | |
| − | In het artikel ''Masten en portalen'' (zie: [[Bovenleiding algemeen#Meer informatie|'Meer informatie']]) worden de verschillende types masten en portalen besproken. Hier beperken we ons tot een beschrijving van het hoe en waarom van een draagconstructie. | + | In het artikel ''[[Masten en portalen]]'' (zie: [[Bovenleiding algemeen#Meer informatie|'Meer informatie']]) worden de verschillende types masten en portalen besproken. |
| | | | |
| − | Wanneer men uiteindelijk de rijdraad boven het spoor heeft hangen, dient deze ook een beetje recht te hangen. Daarvoor gebruikt men z.g. afspaninrichtingen. Deze bestaan uit een stelsel van katrollen waar de rijdraad overheen loopt, met een gewicht aan beide uiteinden van de rijdraad. Ook van dergelijke afspaninrichtingen bestaan meerdere soorten en typen. Zie hiervoor het artikel ''Afspaninrichtingen in DIN en DLO'' bij [[Bovenleiding algemeen#Meer informatie|'Meer informatie']]). Wanneer door de warmte (of de kou) de draad van lengte verandert, zorgt het gewicht ervoor dat de rijdraad strak blijft staan. | + | Wanneer de rijdraden boven het spoor hangen, moet deze ook horizontaal hangen. Daarvoor gebruikt men z.g. afspaninrichtingen. Deze bestaan uit een stelsel van katrollen waar de rijdraad overheen loopt, met een gewicht aan beide uiteinden van de rijdraad. Ook van dergelijke afspaninrichtingen bestaan meerdere soorten en typen. Zie hiervoor het artikel ''[[Afspaninrichtingen in DIN en DLO]]'' bij [[Bovenleiding algemeen#Meer informatie|'Meer informatie']]). Wanneer door temperatuurverandering de draad van lengte verandert, zorgt het gewicht ervoor dat de rijdraad toch strak blijft staan. |
| | | | |
| − | Het gaat er uiteindelijk om, dat de rijdraad niet gaat doorhangen tussen de masten.
| + | Aan beiden uiteinden van een dergelijke (dubbele) rijdraad hangen dan meestal 'gestapelde' gewichten die samen 1000 tot 1500 kilo wegen. De lengte van de (één) rijdraad is meestal tussen de 1000 en 1500 meter, soms zijn ze korter, maar meestal niet langer, daar de uitzetting dan een te grote rol gaat spelen. Dit heeft een grote invloed op de draden die de rijdraad omhoog houden. Deze worden doorgaans aan de mast gemonteerd, zonder afspaninrichting. |
| − | Aan beiden uiteinden van een dergelijke (dubbele) rijdraad vindt u dan meestal 'gestapelde' gewichten die samen toch gauw ongeveer 1000 tot 1500 kilo wegen. De lengte van de (één) rijdraad is meestal ergens tussen de 1000 en 1500 meter, soms zijn ze korter, maar meestal niet langer, daar de uitzettingscoëfficiënt dan een te grote rol gaat spelen. Dit heeft een grote invloed op de draden die de rijdraad omhoog houden. Deze worden doorgaans aan de mast gemonteerd, zonder afspaninrichting. | |
| | | | |
| | Bij de nieuwste varianten van de NS bovenleiding wordt overigens wel gebruik gemaakt van zogenaamde 'dubbele afspaninrichtingen'. Hierbij worden zowel de rijdraad als de draagkabels afgespannen. | | Bij de nieuwste varianten van de NS bovenleiding wordt overigens wel gebruik gemaakt van zogenaamde 'dubbele afspaninrichtingen'. Hierbij worden zowel de rijdraad als de draagkabels afgespannen. |
| | + | |
| | === Ophanging === | | === Ophanging === |
| − | Hier gaat het puur om de rijdraad. De 'tramophanging' is een enkele draad die met een klem aan de dwars op de rijdraad gespannen kabel is bevestigd. Ook werden hier wel palen met uithouder gebruikt, e.e.a. is te zien op bijvoorbeeld het diorama 'Conradkade' van de HSM zoals dat indertijd op Rail-2000 heeft gestaan. Hoge masten met uithouders en kabels. Als de tram langzaam rijdt, kan de 'beugel' de draad gemakkelijk volgen, tot ongeveer 20 km per uur een redelijk goede situatie. Gaat de tram echter sneller rijden, dan komt de 'beugel' ter hoogte van de ophangpunten (uithouders aan de masten, zo u wilt) net niet tegen het hoogste punt. De beugel kan door de snelheid eigenlijk de draad niet volgen. Dit zorgt voor een stukje 'niks' en dat geeft vonkvorming omdat de stroomkring heel even onderbroken is. Om maar te zwijgen van het stoten van de motor, wat een onregelmatige gang van de tram tot gevolg heeft. De rijdraad werd normaliter gewoon ergens aan vastgemaakt en vervolgens werd er verder nooit meer iets mee- of aan gedaan. | + | Hier gaat het alleen om de rijdraad. De 'tramophanging' is een enkele draad die met een klem aan de dwars op de rijdraad gespannen kabel is bevestigd. Ook werden hier wel palen met uithouder gebruikt; hoge masten met uithouders en kabels. Als de tram langzaam rijdt, kan de 'beugel' de draad gemakkelijk volgen, tot ongeveer 20 km per uur een redelijk goede situatie. Gaat de tram echter sneller rijden, dan komt de 'beugel' ter hoogte van de ophangpunten (uithouders aan de masten) net niet tegen het hoogste punt. De beugel kan door de snelheid eigenlijk de draad niet volgen. Dit zorgt voor een contactloos stukje en dat geeft vonkvorming omdat de stroomkring heel even onderbroken is. Om maar te zwijgen van het stoten van de motor, wat een onregelmatige gang van de tram tot gevolg heeft. De rijdraad werd normaliter gewoon ergens aan vastgemaakt en vervolgens werd er verder nooit meer iets mee of aan gedaan. |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| | |Bestand= Jw250kt.jpg | | |Bestand= Jw250kt.jpg |
| Regel 59: |
Regel 69: |
| | |Maker= HSM - Hollandsch Spoor Modelbouwgroep | | |Maker= HSM - Hollandsch Spoor Modelbouwgroep |
| | }} | | }} |
| − | Een hele verbetering was dan ook de 'kettingophanging'. Hierbij maakte men gebruik van een draagkabel die op vaste punten aan uithouders bevestigd werd en waarvan de 'hangdraden' de rijdraad 'ondersteunden'. Zeg maar rustig: 'naar boven trok'. Door nu de draad bij een gemiddelde temperatuur op te hangen, kon de draad nog behoorlijk horizontaal hangen. Als de temperatuur echter opliep of daalde, dan daalde/steeg daarmee ook de rijdraad i.v.m. het uitzetten/krimpen van de 'hangdraden'. Deze constructie kon ongeveer snelheden tot 100 km per uur aan, maar daarboven hield het gewoon op. Door nu in de knik van de ophanging (u weet wel, er staat dan een mast met uithouder waar een-en-ander aan bevestigd is) een soort hulpdraagkabel te monteren (Y-stuk) werd de knik onder de mast beduidend kleiner en kon men deze rijdraad wel tot max. 140 km per uur gebruiken (mits er aan beide zijden natuurlijk gebruik werd gemaakt van afspanning d.m.v. gewichten) De bewuste Y-draad is gemiddeld ongeveer 18 meter lang. Dit systeem met vaste ophangpunten op elke dwarsbalk is het meest voorkomende in Nederland. Uiteraard zijn er diverse uitzonderingen, maar deze hebben meestal betrekking op de te rijden snelheid op het bewuste baanvak! | + | Een hele verbetering was dan ook de 'kettingophanging'. Hierbij maakte men gebruik van een draagkabel die op vaste punten aan uithouders bevestigd werd en waarvan de 'hangdraden' de rijdraad ondersteunden en naar boven trokken. Door nu de draad bij een gemiddelde temperatuur op te hangen, kon de draad nog behoorlijk horizontaal hangen. Als de temperatuur echter opliep of daalde, dan daalde/steeg daarmee ook de rijdraad i.v.m. het uitzetten/krimpen van de hangdraden. Deze constructie kon snelheden tot ongeveer 100 km per uur aan, maar daarboven hield het gewoon op. Door nu in de knik van de ophanging een soort hulpdraagkabel te monteren (Y-stuk) werd de knik onder de mast beduidend kleiner en kon men deze rijdraad wel tot max. 140 km per uur gebruiken (mits er aan beide zijden natuurlijk gebruik werd gemaakt van afspanning d.m.v. gewichten) De bewuste Y-draad is gemiddeld ongeveer 18 meter lang. Dit systeem met vaste ophangpunten op elke dwarsbalk is het meest voorkomende in Nederland. Uiteraard zijn er diverse uitzonderingen, maar deze hebben meestal betrekking op de te rijden snelheid op het bewuste baanvak. |
| | + | |
| | === Rijdraden === | | === Rijdraden === |
| − | De rijdraden hangen gemiddeld ongeveer 5,50 meter + BS (= Bovenkant Spoorstaaf). Bij de nieuwere constructies is dit nog iets lager, namelijk rond de 5,30 meter. | + | De rijdraden hangen gemiddeld ongeveer 5,50 meter + Bovenkant Spoorstaaf (BS). Bij de nieuwere constructies is dit nog iets lager, namelijk rond de 5,30 meter. |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| | |Bestand= Rijdraad_doorsnede.png | | |Bestand= Rijdraad_doorsnede.png |
| Regel 69: |
Regel 80: |
| | |Bron= [http://commons.wikimedia.org/wiki/Hoofdpagina Wikimedia Commons] [[Bestand:CCimage.jpg|15px|link=http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/nl]] | | |Bron= [http://commons.wikimedia.org/wiki/Hoofdpagina Wikimedia Commons] [[Bestand:CCimage.jpg|15px|link=http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/nl]] |
| | }} | | }} |
| − | De doorsnede van de rijdraden bedraagt per draad 100 mm², de draagkabel heeft een doorsnede van 150 mm². Nemen we een dwarsdoorsnede van de gehele bovenleiding op een willekeurig punt, dan hangt er toch ongeveer 500 mm². Deze bestaat dan uit één draagkabel (150 mm²), één versterkingskabel (ook 150 mm²) en twee rijdraden van ieder 100 mm²). | + | De doorsnede van de rijdraden bedraagt per draad 100 mm², de draagkabel heeft een doorsnede van 150 mm². Met een dwarsdoorsnede van de gehele bovenleiding op een willekeurig punt, hangt er ongeveer 500 mm². Deze bestaat dan uit één draagkabel (150 mm²), één versterkingskabel (ook 150 mm²) en twee rijdraden van ieder 100 mm²). |
| | {{Linkssectie begin | | {{Linkssectie begin |
| | |Box= AlleenInfo | | |Box= AlleenInfo |
| | }} | | }} |
| | {{Linkssectie tussenkop | | {{Linkssectie tussenkop |
| − | |Koptekst= Ensyclopedie: | + | |Koptekst= Encyclopedie: |
| | }} | | }} |
| | {{Link intern | | {{Link intern |
Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteur: Jan Willem Penris - Bewerkt door Hans van de Burgt
Dit artikel beschrijft de bovenleiding en alles wat daarbij hoort; de pantografen, spanningsoorten, draagconstructie, de ophanging en de rijdraad.
|
| Afbeelding: 01
|
| Onderhoud aan de bovenleiding
|
| Bron: rijnmond.nl
|
Functie
De bovenleiding heeft twee functies:
- De onderste helft (rijdraad) heeft als doel op elke willekeurige plaats boven het spoor elektriciteit toe te kunnen voeren aan een elektrisch tractievoertuig. De afname komt tot stand door een pantograaf (soms abusievelijk 'stroomafnemer' genoemd) die langs de 'sleepleiding' sleept.
- De bovenleiding als geheel dient voor energietransport, alle stroom die wordt gebruikt, wordt dan ook aangeleverd via de bovenleiding.
De 'sleepleiding', de 'rijdraad', is dubbel uitgevoerd. De rijdraden lopen horizontaal parallel naast elkaar. De achterliggende gedachte hierbij is het vergroten van het raakvlak tussen het 'schuitje' van de pantograaf en de rijdraad. De contactweerstand (overgangsweerstand) en de hoge stroom zorgen voor spannings- en vermogensverlies, dus hoe beter het contact tussen deze twee is (hoe lager de weerstand), des te minder kans er is op doorbranden van de rijdraad bij wegrijden onder slechte omstandigheden.
Op de lijn HS — Amsterdam heeft men korte tijd geëxperimenteerd met twee soorten 'zigzag'-ophanging. De ene was wat nu bij NS (Nederlandse Spoorwegen) wordt aangetroffen; twee draden op gelijke afstand van elkaar, parallel lopend over de hele afstand. De andere was dat beide draden bij het ene ophangpunt bij elkaar kwamen en bij het volgende ophangpunt ongeveer 60 cm uit elkaar verwijderd waren. Met beide soorten werd tegelijkertijd geëxperimenteerd, de ene op de lijn HS — Amsterdam en de andere soort de andere kant op. Tijdens de oorlog heeft men de parallelafstand verminderd tot twee cm, thans bedraagt de afstand vier cm en lopen de draden parallel. De maximum-uitslag mag 45 cm uit het hart van het spoor bedragen, maar dit komt maar heel weinig voor.
De normale huidige 'zigzag' over één 'veld' (de afstand tussen twee masten) bedraagt ongeveer 60 cm, dus 30 cm naar beide zijden vanaf de hartlijn van het spoor.
Pantografen
Even wat getallen: de 'schuitjes' van de pantografen zijn uitgerust met drie grafietstrippen waarvan de twee buitenste ongeveer 100 cm lang zijn en de binnenste ± 50 cm, ieder met een breedte van drie cm.
Het raakvlak van de rijdraad met de strippen is dan in het ongunstigste geval vier (strippen) maal drie cm, maal twee (rijdraden), maal twee mm = ongeveer 4,8 cm²;. De trein rijdt soms met 130 km per uur, met dit zeer kleine raakvlak tussen de bovenleiding en de koolstrippen van de pantograaf komt het wel eens voor dat er minder goed contact is dan men wel zou willen. In dat geval ontstaan er dan vonken.
De zig-zag ophanging is om de rijdraden niet op één punt op de grafietstrippen te laten inbranden, de zig-zag zorgt er voor dat de draden van links naar rechts over de strippen schuiven, die daarmee gelijkmatig afslijten.
|
| Afbeelding: 02
|
| Schuitjes van de pantograaf, met grafietstrippen
|
| Tekening gemaakt door: Jan Willem Penris
|
Spanningssoorten
Er zijn twee soorten tractiespanning in gebruik: gelijkspanning en wisselspanning. Op de standaardtrajecten werkt men met gelijkspanning. Bij de hogesnelheidslijn (HSL) werkt men met wisselspanning.
Daar de verschillende spanningssoorten ook andere constructies vereisen, bedacht men voor deze soorten ook een andere bovenleiding. Hoe hoger de spanning, hoe lager de stroom (en het vermogensverlies) en dus hoe dunner (lees: lichter) de constructie zou kunnen zijn. De 10 kVconstructie, zoals eerst werd toegepast op de Hofpleinlijn, bestond dan ook slechts uit één rijdraad. Er was wel een hulpdraagkabel die vlak boven de rijdraad hing, maar in het geheel was de constructie toch lichter dan wat we nu kennen van de (eerst 1500 volt) nu 1800 volt bovenleiding.
De eerstgenoemde constructie komt nog voor bij de SNCF op sommige 1500 volt trajecten. De NMBS gebruikt een soortgelijke constructie, maar dan met twee rijdraden. Dan is er nog de trambovenleiding waar het eigenlijk allemaal mee begonnen is. Er is verschil in een bovenleiding geschikt voor 100 km per uur en voor 140 km per uur.
Draagconstructie
Om de draden boven de baan te kunnen hangen, bedacht men diverse draagconstructies. De diversiteit van de masten hangt een beetje samen met de tijd waarin deze zijn ontworpen en geplaatst. Rond 1930 was er weinig weinig geld beschikbaar en wat later in die tijd weinig goed materiaal.
In het artikel Masten en portalen (zie: 'Meer informatie') worden de verschillende types masten en portalen besproken.
Wanneer de rijdraden boven het spoor hangen, moet deze ook horizontaal hangen. Daarvoor gebruikt men z.g. afspaninrichtingen. Deze bestaan uit een stelsel van katrollen waar de rijdraad overheen loopt, met een gewicht aan beide uiteinden van de rijdraad. Ook van dergelijke afspaninrichtingen bestaan meerdere soorten en typen. Zie hiervoor het artikel Afspaninrichtingen in DIN en DLO bij 'Meer informatie'). Wanneer door temperatuurverandering de draad van lengte verandert, zorgt het gewicht ervoor dat de rijdraad toch strak blijft staan.
Aan beiden uiteinden van een dergelijke (dubbele) rijdraad hangen dan meestal 'gestapelde' gewichten die samen 1000 tot 1500 kilo wegen. De lengte van de (één) rijdraad is meestal tussen de 1000 en 1500 meter, soms zijn ze korter, maar meestal niet langer, daar de uitzetting dan een te grote rol gaat spelen. Dit heeft een grote invloed op de draden die de rijdraad omhoog houden. Deze worden doorgaans aan de mast gemonteerd, zonder afspaninrichting.
Bij de nieuwste varianten van de NS bovenleiding wordt overigens wel gebruik gemaakt van zogenaamde 'dubbele afspaninrichtingen'. Hierbij worden zowel de rijdraad als de draagkabels afgespannen.
Ophanging
Hier gaat het alleen om de rijdraad. De 'tramophanging' is een enkele draad die met een klem aan de dwars op de rijdraad gespannen kabel is bevestigd. Ook werden hier wel palen met uithouder gebruikt; hoge masten met uithouders en kabels. Als de tram langzaam rijdt, kan de 'beugel' de draad gemakkelijk volgen, tot ongeveer 20 km per uur een redelijk goede situatie. Gaat de tram echter sneller rijden, dan komt de 'beugel' ter hoogte van de ophangpunten (uithouders aan de masten) net niet tegen het hoogste punt. De beugel kan door de snelheid eigenlijk de draad niet volgen. Dit zorgt voor een contactloos stukje en dat geeft vonkvorming omdat de stroomkring heel even onderbroken is. Om maar te zwijgen van het stoten van de motor, wat een onregelmatige gang van de tram tot gevolg heeft. De rijdraad werd normaliter gewoon ergens aan vastgemaakt en vervolgens werd er verder nooit meer iets mee of aan gedaan.
|
| Afbeelding: 03
|
| Den Haag – Conradkade
|
| Foto gemaakt door: HSM - Hollandsch Spoor Modelbouwgroep
|
Een hele verbetering was dan ook de 'kettingophanging'. Hierbij maakte men gebruik van een draagkabel die op vaste punten aan uithouders bevestigd werd en waarvan de 'hangdraden' de rijdraad ondersteunden en naar boven trokken. Door nu de draad bij een gemiddelde temperatuur op te hangen, kon de draad nog behoorlijk horizontaal hangen. Als de temperatuur echter opliep of daalde, dan daalde/steeg daarmee ook de rijdraad i.v.m. het uitzetten/krimpen van de hangdraden. Deze constructie kon snelheden tot ongeveer 100 km per uur aan, maar daarboven hield het gewoon op. Door nu in de knik van de ophanging een soort hulpdraagkabel te monteren (Y-stuk) werd de knik onder de mast beduidend kleiner en kon men deze rijdraad wel tot max. 140 km per uur gebruiken (mits er aan beide zijden natuurlijk gebruik werd gemaakt van afspanning d.m.v. gewichten) De bewuste Y-draad is gemiddeld ongeveer 18 meter lang. Dit systeem met vaste ophangpunten op elke dwarsbalk is het meest voorkomende in Nederland. Uiteraard zijn er diverse uitzonderingen, maar deze hebben meestal betrekking op de te rijden snelheid op het bewuste baanvak.
Rijdraden
De rijdraden hangen gemiddeld ongeveer 5,50 meter + Bovenkant Spoorstaaf (BS). Bij de nieuwere constructies is dit nog iets lager, namelijk rond de 5,30 meter.
De doorsnede van de rijdraden bedraagt per draad 100 mm², de draagkabel heeft een doorsnede van 150 mm². Met een dwarsdoorsnede van de gehele bovenleiding op een willekeurig punt, hangt er ongeveer 500 mm². Deze bestaat dan uit één draagkabel (150 mm²), één versterkingskabel (ook 150 mm²) en twee rijdraden van ieder 100 mm²).
Meer informatie
Beneluxspoor.net:
|
|
|
over pantografen.
|
Externe websites:
|
|
|
Jan Willem Penris, bovenleiding.
|
|
|
Meer over de bovenleiding.
|
|
|
Meer over bovenleidingsystemen.
|
|
|
Laatste wijziging: 24 sep 2017 17:24 (CET)
|
