|
|
| Regel 6: |
Regel 6: |
| | }} | | }} |
| | {{Inhoudsopgave||Klein}} | | {{Inhoudsopgave||Klein}} |
| − | Zoals in het artikel ''Geschiedenis van de bovenleidingsystemen in Nederland'' (zie: [[DIN masten en -portalen#Meer informatie|'Meer informatie']]) besproken is, wordt vanaf 1938 gebruik gemaakt van het bovenleidingsysteem gebaseerd op de zogenaamde DIN-masten en -portalen. DIN staat voor Deutsche Industrie Norm. Het systeem bestaat uit een H-profiel van 220 mm. in het vierkant, waarvan de flens evenwijdig loopt aan het spoor. De masten worden onderling verbonden met één of twee I-profielen van 160 × 152 mm. tot een standaard portaal. De DIN-masten en -portalen vormen het standaard bovenleidingsysteem en dit systeem wordt heden ten dage nog steeds toegepast, zij het dan wel met behoorlijke aanpassingen. | + | Zoals in het artikel [[Geschiedenis van de bovenleidingsystemen in Nederland]] besproken is, wordt vanaf 1938 gebruik gemaakt van het bovenleidingsysteem gebaseerd op de zogenaamde '''DIN-masten en -portalen'''. DIN staat voor ''Deutsches Institut für Normung''. |
| | + | |
| | + | Het DIN systeem bestaat uit een H-profiel van 220 mm hoog en breed, waarvan de flens evenwijdig loopt aan het spoor. De masten worden onderling verbonden met één of twee IPE-profielen van 160 × 152 mm tot een standaard portaal. De DIN-masten en -portalen vormen het standaard [[Bovenleiding algemeen|bovenleidingsysteem]] en dit systeem wordt heden ten dage nog steeds toegepast, zij het dan wel met aanpassingen. |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| | |Bestand= Pkonig015wr.jpg | | |Bestand= Pkonig015wr.jpg |
| Regel 14: |
Regel 16: |
| | |Maker= Peter Honig | | |Maker= Peter Honig |
| | }} | | }} |
| − | De maatvoering in de tekeningen in dit artikel, is gebaseerd op de geometrie van het Fleischmann Profi-Rail systeem. Hierbij liggen de beide sporen op een onderlinge hart-op-hart afstand van 63,5 mm.<br /> | + | |
| − | Gebruikt u een ander railsysteem, dan moet u deze maat aanpassen aan de standaard railgeometrie van dat railsysteem.
| + | De maatvoering in de tekeningen in dit artikel is gebaseerd op de geometrie van het Fleischmann Profi-Rail systeem. Hierbij liggen de beide sporen op een onderlinge hart-op-hart afstand van 63,5 mm. Bij een ander railsysteem moet deze maat aangepast worden aan de geometrie van dat railsysteem. |
| | | | |
| | Enkele voorbeelden: | | Enkele voorbeelden: |
| | :{| style="text-align:left;" | | :{| style="text-align:left;" |
| − | | Märklin C-rails||-||64,3 mm. | + | | Märklin C-rails||-||64,3 mm. |
| | |- | | |- |
| − | | Märklin K-rails||-||57,0 mm. | + | | Märklin K-rails||-||57,0 mm. |
| | |- | | |- |
| | | Roco Line||-||62,0 mm. | | | Roco Line||-||62,0 mm. |
| Regel 28: |
Regel 30: |
| | |- | | |- |
| | |} | | |} |
| − | De overige maten zijn gebaseerd op de NEM: Normen Europäischer Modellbahnen uitgegeven door MOROP. Zie hiervoor het artikel ''Modelbaannormen (NEM/MOROP en NMRA)'' (zie: [[DIN masten en -portalen#Meer informatie|'Meer informatie']]).<br /> | + | De overige maten zijn gebaseerd op de ''Normen Europäischer Modellbahnen'' (NEM) uitgegeven door MOROP. Zie hiervoor het artikel [[Modelbaannormen NEM/MOROP en NMRA]]. |
| − | Voor modelbanen is de afstand tussen BS (Bovenkant Spoorstaaf) en de rijdraad vastgelegd in NEM 201. Hoewel NEM 201 uitgaat van een afstand van 69 mm., houden we ons aan 63 mm. in H0. Dit komt namelijk overeen met de werkelijkheid: 5,50 meter.
| |
| | | | |
| − | De masten worden op 30 mm gehouden van het hart van beide sporen. In het artikel ''De afstand tussen masten en portalen'' (zie: [[DIN masten en -portalen#Meer informatie|'Meer informatie']]) zult u echter zien dat deze afstand in bogen wat ruimer moet zijn, opdat de rijtuigen zonder schade kunnen passeren. | + | Voor modelbanen is de afstand tussen Bovenkant Spoorstaaf (BS) en de rijdraad vastgelegd in NEM 201. Hoewel NEM 201 uitgaat van een afstand van 69 mm, houden we ons aan 63 mm in de schaal H0. Dit komt namelijk overeen met de werkelijkheid: 5,50 meter. |
| | + | |
| | + | De masten worden op 30 mm gehouden van het hart van beide sporen. In het artikel [[De afstand tussen masten en portalen]] (zie: [[DIN masten en -portalen#Meer informatie|'Meer informatie']]) is te zien dat deze afstand in bogen wat ruimer moet zijn om de rijtuigen zonder schade te laten passeren. |
| | + | |
| | + | De portalen en masten zijn meestentijds gegalvaniseerd, zink/zilverkleurig dus. Ze komen echter ook voor in een groene kleur. |
| | | | |
| − | De portalen en masten zijn meestentijds gegalvaniseerd, zinkkleurig dus. Ze komen echter ook voor in een groene kleur.
| |
| | === Basisvorm met dubbele liggers === | | === Basisvorm met dubbele liggers === |
| | De oorspronkelijke vorm is onder andere terug te vinden tussen Geldrop en Eindhoven. Het betreft hier een variant waarbij de staanders verbonden zijn met twee horizontale I-profielen. De staanders zijn gegoten in ovaalvormige betonblokken. Let ook op de extra voorziening voor stroomvoerende kabels. | | De oorspronkelijke vorm is onder andere terug te vinden tussen Geldrop en Eindhoven. Het betreft hier een variant waarbij de staanders verbonden zijn met twee horizontale I-profielen. De staanders zijn gegoten in ovaalvormige betonblokken. Let ook op de extra voorziening voor stroomvoerende kabels. |
| Regel 53: |
Regel 57: |
| | |Maker= Hans van de Burgt | | |Maker= Hans van de Burgt |
| | }} | | }} |
| − | Bij enkelspoor wordt gebruik gemaakt van een mast met een eenvoudig geconstruëerde arm. In verband met de eis, steeds aan de rijdraad te trekken en nooit te duwen, staan bij een enkelsporige lijn de masten om-en-om links en rechts van het spoor. Een goed voorbeeld hiervan kunt u zien op het traject Den Dolder — Baarn. | + | Bij enkelspoor wordt gebruik gemaakt van een mast met een eenvoudig geconstrueerde arm. In verband met de eis steeds aan de rijdraad te trekken en nooit te duwen, staan bij een enkelsporige lijn de masten om-en-om links en rechts van het spoor. Een voorbeeld hiervan is te zien op het traject Den Dolder — Baarn. |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| | |Bestand= DIN-03.png | | |Bestand= DIN-03.png |
| Regel 62: |
Regel 66: |
| | |Maker= Hans van de Burgt | | |Maker= Hans van de Burgt |
| | }} | | }} |
| − | Indien door ruimtegebrek de masten aan één zijde worden geplaatst, gebruikt men een drukpijp. Aan de bovenleiding moet immers getrokken worden (zie: onderstaande figuur:) | + | Indien door ruimtegebrek de masten toch aan één zijde moeten worden geplaatst dan gebruikt men een drukpijp. Aan de bovenleiding moet immers getrokken worden (zie figuur 5) |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| | |Bestand= DIN-04.png | | |Bestand= DIN-04.png |
| Regel 72: |
Regel 76: |
| | }} | | }} |
| | ---- | | ---- |
| | + | |
| | === Standaardportaal met enkele ligger === | | === Standaardportaal met enkele ligger === |
| | De meest voorkomende constructie is het DIN-portaal met een enkele horizontale balk (ligger). Beide staanders zijn weer het standaard H-profiel, waarvan de flens evenwijdig loopt aan het spoor. In het midden is nu een Y-vormige hangsteun bevestigd. Als fundering wordt gebruik gemaakt van een ronde betonvoet. De masten worden hierop bevestigd met een viertal bouten. | | De meest voorkomende constructie is het DIN-portaal met een enkele horizontale balk (ligger). Beide staanders zijn weer het standaard H-profiel, waarvan de flens evenwijdig loopt aan het spoor. In het midden is nu een Y-vormige hangsteun bevestigd. Als fundering wordt gebruik gemaakt van een ronde betonvoet. De masten worden hierop bevestigd met een viertal bouten. |
| Regel 83: |
Regel 88: |
| | }} | | }} |
| | ---- | | ---- |
| | + | |
| | === Variant met nagespannen draagkabel === | | === Variant met nagespannen draagkabel === |
| − | Een variant die de laatste jaren steeds vaker voorkomt is die met een nagespannen draagkabel. De DIN-masten worden hierbij niet met elkaar verbonden. Aan de rechter mast wordt een drukpijp toegepast. Even ten zuiden van Roermond wordt dit type bovenleiding gebruikt aan de ene zijde van het spoor. En, heel wonderlijk, staan er standaard DIN-masten aan de andere kant van het spoor. | + | Een variant die de laatste jaren steeds vaker voorkomt, is die met een nagespannen draagkabel. De DIN-masten worden hierbij niet met elkaar verbonden. Aan de rechter mast wordt een drukpijp toegepast. Even ten zuiden van Roermond wordt dit type bovenleiding gebruikt aan de ene zijde van het spoor. Aan de andere kant van het spoor staan wel standaard DIN-masten. |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| | |Bestand= DIN-06.png | | |Bestand= DIN-06.png |
| Regel 94: |
Regel 100: |
| | }} | | }} |
| | ---- | | ---- |
| | + | |
| | === Modern portaal === | | === Modern portaal === |
| − | De moderne Nederlandse bovenleiding is weer een nieuwe variant. De ligger van het portaal is een holle vierkante kokerbalk met een maximum lengte van 17 meter. Onder de holle kokerbalk worden één of meer draagarmconstructies aangebracht. Deze draagarmconstructies zijn veel slanker uitgevoerd dan de oudere types. In schaal H0 worden deze 16 mm. hoog, in plaats van 25 mm.<br /> | + | De moderne Nederlandse bovenleiding is weer een nieuwe variant. De ligger van het portaal is een vierkante kokerbalk met een maximum lengte van 17 meter. Onder de kokerbalk worden één of meer draagarmconstructies aangebracht. Deze zijn veel slanker uitgevoerd dan de oudere types. In schaal H0 worden deze 16 mm hoog, in plaats van 25 mm. |
| − | Deze moderne portalen werden voor het eerst toegepast op de Zoetermeerlijn. Verder valt op dat één van de DIN-masten langer is. Op de kop hiervan wordt een extra draad aangebracht. | + | |
| | + | Deze moderne portalen werden voor het eerst toegepast op de Zoetermeerlijn. Verder valt op dat één van de DIN-masten langer is. Op de kop hiervan wordt een extra draad aangebracht. |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| | |Bestand= DIN-07.png | | |Bestand= DIN-07.png |
| Regel 105: |
Regel 113: |
| | |Maker= Hans van de Burgt | | |Maker= Hans van de Burgt |
| | }} | | }} |
| − | Op de website van Jan Willem Penris staan diverse maten aangegeven, voor het zelf maken van masten voor de modelspoorbaan (zie: [[DIN masten en -portalen#Meer informatie|'Meer informatie']]).
| + | Voor het zelf maken van masten voor de modelspoorbaan zie [[DIN masten en -portalen#Meer informatie|'Meer informatie']]. |
| | ---- | | ---- |
| | + | |
| | === Aanleg nieuwe bovenleiding bij Maarssen === | | === Aanleg nieuwe bovenleiding bij Maarssen === |
| − | Een aardig voorbeeld van het gebruik van de nieuwe bovenleidingportalen ziet u op de onderstaande foto's. Deze zijn gemaakt in de omgeving van Maarssen. | + | Een voorbeeld van het gebruik van de nieuwe bovenleidingportalen is te zien op onderstaande foto's. Deze zijn gemaakt in de omgeving van Maarssen. |
| | {{Afbeelding 2 naast elkaar | | {{Afbeelding 2 naast elkaar |
| | |Bestand= Gerritm10cb.jpg | | |Bestand= Gerritm10cb.jpg |
| Regel 130: |
Regel 139: |
| | |Maker= Hans van de Burgt | | |Maker= Hans van de Burgt |
| | }} | | }} |
| − | Als alternatief voor de DIN-mast, wordt bij de moderne bovenleiding ook gebruik gemaakt van de zogenaamde DLO-paal. | + | Als alternatief voor de DIN-mast wordt bij de moderne bovenleiding ook gebruik gemaakt van de zogenaamde DLO-paal. Zie voor een bouwtekening 1:87 (H0) van deze DLO-paal, het artikel [[Afspaninrichtingen in DIN en DLO]] (zie [[DIN masten en -portalen#Meer informatie|'Meer informatie']]) |
| − | | |
| − | Zie voor een bouwtekening 1:87 (H0) van deze DLO-paal, het artikel ''Afspaninrichtingen in DIN en DLO'' (zie: [[DIN masten en -portalen#Meer informatie|'Meer informatie']]) | |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| | |Bestand= Hsldlo4et.jpg | | |Bestand= Hsldlo4et.jpg |
| Regel 140: |
Regel 147: |
| | |Maker= Peter Honig | | |Maker= Peter Honig |
| | }} | | }} |
| − | Op de modelbaan zijn NEM102 en NEM 103 van toepassing. Hiervoor heeft de Morop een mal gemaakt. | + | Op de modelbaan zijn NEM102 en NEM 103 van toepassing. Hiervoor heeft de Morop een profielmal gemaakt. Wanneer het gedeelte met E wordt weggelaten, is dit het profiel voor NEM 102 voor de rechte stukken. NEM 103 is voor bogen, dus ook bogen bij kruisingen en bogen van wissels (het afbuigende spoor). |
| − | Wanneer u het gedeelte met E weglaat heeft u de mal voor NEM 102. Deze is voor de rechte stukken. | |
| − | NEM 103 is voor bogen. Dus ook bogen bij kruisingen en bogen van wissels (het afbuigende spoor). | |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| | |Bestand= PVR-NEM103-01.gif | | |Bestand= PVR-NEM103-01.gif |
| | |Grootte= 400px | | |Grootte= 400px |
| | |Volgnummer= 13 | | |Volgnummer= 13 |
| − | |Omschrijving= Mal voor NEM 102 en 103 | + | |Omschrijving= Profielmal voor NEM 102 en 103 |
| | |Type= Tekening | | |Type= Tekening |
| | |Maker= Fred Eikelboom | | |Maker= Fred Eikelboom |
Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteur: Hans van de Burgt
Zoals in het artikel Geschiedenis van de bovenleidingsystemen in Nederland besproken is, wordt vanaf 1938 gebruik gemaakt van het bovenleidingsysteem gebaseerd op de zogenaamde DIN-masten en -portalen. DIN staat voor Deutsches Institut für Normung.
Het DIN systeem bestaat uit een H-profiel van 220 mm hoog en breed, waarvan de flens evenwijdig loopt aan het spoor. De masten worden onderling verbonden met één of twee IPE-profielen van 160 × 152 mm tot een standaard portaal. De DIN-masten en -portalen vormen het standaard bovenleidingsysteem en dit systeem wordt heden ten dage nog steeds toegepast, zij het dan wel met aanpassingen.
|
| Afbeelding: 01
|
| Bovenleidingmontagevoertuigen
|
| Foto gemaakt door: Peter Honig
|
De maatvoering in de tekeningen in dit artikel is gebaseerd op de geometrie van het Fleischmann Profi-Rail systeem. Hierbij liggen de beide sporen op een onderlinge hart-op-hart afstand van 63,5 mm. Bij een ander railsysteem moet deze maat aangepast worden aan de geometrie van dat railsysteem.
Enkele voorbeelden:
| Märklin C-rails |
- |
64,3 mm.
|
| Märklin K-rails |
- |
57,0 mm.
|
| Roco Line |
- |
62,0 mm.
|
| Peco Streamline |
- |
52,0 mm.
|
De overige maten zijn gebaseerd op de Normen Europäischer Modellbahnen (NEM) uitgegeven door MOROP. Zie hiervoor het artikel Modelbaannormen NEM/MOROP en NMRA.
Voor modelbanen is de afstand tussen Bovenkant Spoorstaaf (BS) en de rijdraad vastgelegd in NEM 201. Hoewel NEM 201 uitgaat van een afstand van 69 mm, houden we ons aan 63 mm in de schaal H0. Dit komt namelijk overeen met de werkelijkheid: 5,50 meter.
De masten worden op 30 mm gehouden van het hart van beide sporen. In het artikel De afstand tussen masten en portalen (zie: 'Meer informatie') is te zien dat deze afstand in bogen wat ruimer moet zijn om de rijtuigen zonder schade te laten passeren.
De portalen en masten zijn meestentijds gegalvaniseerd, zink/zilverkleurig dus. Ze komen echter ook voor in een groene kleur.
Basisvorm met dubbele liggers
De oorspronkelijke vorm is onder andere terug te vinden tussen Geldrop en Eindhoven. Het betreft hier een variant waarbij de staanders verbonden zijn met twee horizontale I-profielen. De staanders zijn gegoten in ovaalvormige betonblokken. Let ook op de extra voorziening voor stroomvoerende kabels.
|
| Afbeelding: 02
|
| Bovenleidingportaal met dubbele liggers (twee-sporig)
|
| Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt
|
Uit deze vorm is op eenvoudige wijze een portaal te ontwikkelen voor meerdere sporen. Een veel voorkomende vorm is die voor drie sporen:
|
| Afbeelding: 03
|
| Bovenleidingportaal met dubbele liggers (drie-sporig)
|
| Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt
|
Bij enkelspoor wordt gebruik gemaakt van een mast met een eenvoudig geconstrueerde arm. In verband met de eis steeds aan de rijdraad te trekken en nooit te duwen, staan bij een enkelsporige lijn de masten om-en-om links en rechts van het spoor. Een voorbeeld hiervan is te zien op het traject Den Dolder — Baarn.
|
| Afbeelding: 04
|
| Bovenleidingmast voor enkelspoor
|
| Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt
|
Indien door ruimtegebrek de masten toch aan één zijde moeten worden geplaatst dan gebruikt men een drukpijp. Aan de bovenleiding moet immers getrokken worden (zie figuur 5)
|
| Afbeelding: 05
|
| Bovenleidingmast met drukpijp, voor enkelspoor
|
| Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt
|
Standaardportaal met enkele ligger
De meest voorkomende constructie is het DIN-portaal met een enkele horizontale balk (ligger). Beide staanders zijn weer het standaard H-profiel, waarvan de flens evenwijdig loopt aan het spoor. In het midden is nu een Y-vormige hangsteun bevestigd. Als fundering wordt gebruik gemaakt van een ronde betonvoet. De masten worden hierop bevestigd met een viertal bouten.
|
| Afbeelding: 06
|
| Standaard bovenleidingportaal
|
| Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt
|
Variant met nagespannen draagkabel
Een variant die de laatste jaren steeds vaker voorkomt, is die met een nagespannen draagkabel. De DIN-masten worden hierbij niet met elkaar verbonden. Aan de rechter mast wordt een drukpijp toegepast. Even ten zuiden van Roermond wordt dit type bovenleiding gebruikt aan de ene zijde van het spoor. Aan de andere kant van het spoor staan wel standaard DIN-masten.
|
| Afbeelding: 07
|
| Bovenleidingmasten
|
| Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt
|
Modern portaal
De moderne Nederlandse bovenleiding is weer een nieuwe variant. De ligger van het portaal is een vierkante kokerbalk met een maximum lengte van 17 meter. Onder de kokerbalk worden één of meer draagarmconstructies aangebracht. Deze zijn veel slanker uitgevoerd dan de oudere types. In schaal H0 worden deze 16 mm hoog, in plaats van 25 mm.
Deze moderne portalen werden voor het eerst toegepast op de Zoetermeerlijn. Verder valt op dat één van de DIN-masten langer is. Op de kop hiervan wordt een extra draad aangebracht.
|
| Afbeelding: 08
|
| Modern bovenleidingportaal
|
| Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt
|
Voor het zelf maken van masten voor de modelspoorbaan zie 'Meer informatie'.
Een voorbeeld van het gebruik van de nieuwe bovenleidingportalen is te zien op onderstaande foto's. Deze zijn gemaakt in de omgeving van Maarssen.
|
|
|
| Afbeelding: 09
|
|
Afbeelding: 10
|
| Aanleggen bovenleiding
|
|
Aanleggen bovenleiding (ingezoomd)
|
| Foto gemaakt door: Gerrit Meijerman
|
|
Foto gemaakt door: Gerrit Meijerman
|
De moderne Nederlandse bovenleiding wordt in toenemende mate uitgevoerd met enkelvoudige portalen. Daarmee lijkt de bovenleiding meer-en-meer op die welke in andere Europese landen wordt toegepast. Ook deze enkelvoudige mast is te zien op het traject Maarssen — Breukelen. Verder worden ze o.a. toegepast op het traject Best — Eindhoven. De portalen en de losse masten van de moderne bovenleiding kunnen, indien gewenst, door elkaar gebruikt worden.
|
| Afbeelding: 11
|
| Moderne bovenleidingmasten
|
| Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt
|
Als alternatief voor de DIN-mast wordt bij de moderne bovenleiding ook gebruik gemaakt van de zogenaamde DLO-paal. Zie voor een bouwtekening 1:87 (H0) van deze DLO-paal, het artikel Afspaninrichtingen in DIN en DLO (zie 'Meer informatie')
|
| Afbeelding: 12
|
| Werkzaamheden aan de bovenleiding bij de Markbrug
|
| Foto gemaakt door: Peter Honig
|
Op de modelbaan zijn NEM102 en NEM 103 van toepassing. Hiervoor heeft de Morop een profielmal gemaakt. Wanneer het gedeelte met E wordt weggelaten, is dit het profiel voor NEM 102 voor de rechte stukken. NEM 103 is voor bogen, dus ook bogen bij kruisingen en bogen van wissels (het afbuigende spoor).
|
| Afbeelding: 13
|
| Profielmal voor NEM 102 en 103
|
| Tekening gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Gerelateerde termen: Marklin, Maerklin, Mærklin
Meer informatie
Encyclopedie:
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Hier zijn bouwtekeningen van masten te downloaden.
|
Beneluxspoor.net:
|
|
|
over zelfbouw bovenleiding.
|
Externe websites:
|
|
|
Jan Willem Penris, informatie over zelfbouw masten.
|
