Persoonlijke instellingen

DIN masten en -portalen

Uit BeneluxSpoor.net - Encyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken
Hoofdpagina  Categorie-index  Index  Menu
Vorige | Volgende

Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteur: Hans van de Burgt


Zoals in het artikel Geschiedenis van de bovenleidingsystemen in Nederland besproken is, wordt vanaf 1938 gebruik gemaakt van het bovenleidingsysteem gebaseerd op de zogenaamde DIN-masten en -portalen. DIN staat voor Deutsches Institut für Normung.

Het DIN systeem bestaat uit een H-profiel van 220 mm hoog en breed, waarvan de flens evenwijdig loopt aan het spoor. De masten worden onderling verbonden met één of twee IPE-profielen van 160 × 152 mm tot een standaard portaal. De DIN-masten en -portalen vormen het standaard bovenleidingsysteem en dit systeem wordt heden ten dage nog steeds toegepast, zij het dan wel met aanpassingen.

Pkonig015wr.jpg
Afbeelding: 01
Bovenleidingmontagevoertuigen
Foto gemaakt door: Peter Honig


De maatvoering in de tekeningen in dit artikel is gebaseerd op de geometrie van het Fleischmann Profi-Rail systeem. Hierbij liggen de beide sporen op een onderlinge hart-op-hart afstand van 63,5 mm. Bij een ander railsysteem moet deze maat aangepast worden aan de geometrie van dat railsysteem.

Enkele voorbeelden:

Märklin C-rails - 64,3 mm.
Märklin K-rails - 57,0 mm.
Roco Line - 62,0 mm.
Peco Streamline - 52,0 mm.

De overige maten zijn gebaseerd op de Normen Europäischer Modellbahnen (NEM) uitgegeven door MOROP. Zie hiervoor het artikel Modelbaannormen NEM/MOROP en NMRA.

Voor modelbanen is de afstand tussen Bovenkant Spoorstaaf (BS) en de rijdraad vastgelegd in NEM 201. Hoewel NEM 201 uitgaat van een afstand van 69 mm, houden we ons aan 63 mm in de schaal H0. Dit komt namelijk overeen met de werkelijkheid: 5,50 meter.

De masten worden op 30 mm gehouden van het hart van beide sporen. In het artikel De afstand tussen masten en portalen (zie: 'Meer informatie') is te zien dat deze afstand in bogen wat ruimer moet zijn om de rijtuigen zonder schade te laten passeren.

De portalen en masten zijn meestentijds gegalvaniseerd, zink/zilverkleurig dus. Ze komen echter ook voor in een groene kleur.

Basisvorm met dubbele liggers

De oorspronkelijke vorm is onder andere terug te vinden tussen Geldrop en Eindhoven. Het betreft hier een variant waarbij de staanders verbonden zijn met twee horizontale I-profielen. De staanders zijn gegoten in ovaalvormige betonblokken. Let ook op de extra voorziening voor stroomvoerende kabels.

Zeer Groot
Afbeelding: 02
Bovenleidingportaal met dubbele liggers (twee-sporig)
Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt

Uit deze vorm is op eenvoudige wijze een portaal te ontwikkelen voor meerdere sporen. Een veel voorkomende vorm is die voor drie sporen:

DIN-02.png
Afbeelding: 03
Bovenleidingportaal met dubbele liggers (drie-sporig)
Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt

Bij enkelspoor wordt gebruik gemaakt van een mast met een eenvoudig geconstrueerde arm. In verband met de eis steeds aan de rijdraad te trekken en nooit te duwen, staan bij een enkelsporige lijn de masten om-en-om links en rechts van het spoor. Een voorbeeld hiervan is te zien op het traject Den Dolder — Baarn.

DIN-03.png
Afbeelding: 04
Bovenleidingmast voor enkelspoor
Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt

Indien door ruimtegebrek de masten toch aan één zijde moeten worden geplaatst dan gebruikt men een drukpijp. Aan de bovenleiding moet immers getrokken worden (zie figuur 5)

DIN-04.png
Afbeelding: 05
Bovenleidingmast met drukpijp, voor enkelspoor
Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt

Standaardportaal met enkele ligger

De meest voorkomende constructie is het DIN-portaal met een enkele horizontale balk (ligger). Beide staanders zijn weer het standaard H-profiel, waarvan de flens evenwijdig loopt aan het spoor. In het midden is nu een Y-vormige hangsteun bevestigd. Als fundering wordt gebruik gemaakt van een ronde betonvoet. De masten worden hierop bevestigd met een viertal bouten.

Zeer Groot
Afbeelding: 06
Standaard bovenleidingportaal
Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt

Variant met nagespannen draagkabel

Een variant die de laatste jaren steeds vaker voorkomt, is die met een nagespannen draagkabel. De DIN-masten worden hierbij niet met elkaar verbonden. Aan de rechter mast wordt een drukpijp toegepast. Even ten zuiden van Roermond wordt dit type bovenleiding gebruikt aan de ene zijde van het spoor. Aan de andere kant van het spoor staan wel standaard DIN-masten.

Zeer Groot
Afbeelding: 07
Bovenleidingmasten
Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt

Modern portaal

De moderne Nederlandse bovenleiding is weer een nieuwe variant. De ligger van het portaal is een vierkante kokerbalk met een maximum lengte van 17 meter. Onder de kokerbalk worden één of meer draagarmconstructies aangebracht. Deze zijn veel slanker uitgevoerd dan de oudere types. In schaal H0 worden deze 16 mm hoog, in plaats van 25 mm.

Deze moderne portalen werden voor het eerst toegepast op de Zoetermeerlijn. Verder valt op dat één van de DIN-masten langer is. Op de kop hiervan wordt een extra draad aangebracht.

Zeer Groot
Afbeelding: 08
Modern bovenleidingportaal
Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt

Voor het zelf maken van masten voor de modelspoorbaan zie 'Meer informatie'.


Aanleg nieuwe bovenleiding bij Maarssen

Een voorbeeld van het gebruik van de nieuwe bovenleidingportalen is te zien op onderstaande foto's. Deze zijn gemaakt in de omgeving van Maarssen.

Gerritm10cb.jpg Gerritm22bf.jpg
Afbeelding: 09 Afbeelding: 10
Aanleggen bovenleiding Aanleggen bovenleiding (ingezoomd)
Foto gemaakt door: Gerrit Meijerman Foto gemaakt door: Gerrit Meijerman

De moderne Nederlandse bovenleiding wordt in toenemende mate uitgevoerd met enkelvoudige portalen. Daarmee lijkt de bovenleiding meer-en-meer op die welke in andere Europese landen wordt toegepast. Ook deze enkelvoudige mast is te zien op het traject Maarssen — Breukelen. Verder worden ze o.a. toegepast op het traject Best — Eindhoven. De portalen en de losse masten van de moderne bovenleiding kunnen, indien gewenst, door elkaar gebruikt worden.

Zeer Groot
Afbeelding: 11
Moderne bovenleidingmasten
Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt

Als alternatief voor de DIN-mast wordt bij de moderne bovenleiding ook gebruik gemaakt van de zogenaamde DLO-paal. Zie voor een bouwtekening 1:87 (H0) van deze DLO-paal, het artikel Afspaninrichtingen in DIN en DLO (zie 'Meer informatie')

Zeer Groot
Afbeelding: 12
Werkzaamheden aan de bovenleiding bij de Markbrug
Foto gemaakt door: Peter Honig

Op de modelbaan zijn NEM102 en NEM 103 van toepassing. Hiervoor heeft de Morop een profielmal gemaakt. Wanneer het gedeelte met E wordt weggelaten, is dit het profiel voor NEM 102 voor de rechte stukken. NEM 103 is voor bogen, dus ook bogen bij kruisingen en bogen van wissels (het afbuigende spoor).

PVR-NEM103-01.gif
Afbeelding: 13
Profielmal voor NEM 102 en 103
Tekening gemaakt door: Fred Eikelboom

Gerelateerde termen: Marklin, Maerklin, Mærklin


Meer informatie

Encyclopedie:
Hier zijn bouwtekeningen van masten te downloaden.
Beneluxspoor.net:
over zelfbouw bovenleiding.
Externe websites:
Jan Willem Penris, informatie over zelfbouw masten.



Hoofdpagina  Categorie-index  Index  Menu
Vorige | Volgende
Contact met de redactie: Contact met de redactie