|
|
| Regel 5: |
Regel 5: |
| | |Auteur= Hans van de Burgt | | |Auteur= Hans van de Burgt |
| | }} | | }} |
| − | In dit artikel behandelen wij het etsen van messingplaat.
| + | Het '''etsen van messingplaat''', printplaten of kleine onderdelen geeft ongekende mogelijkheden maar vraagt om een goede voorbereiding. Begin niet meteen met het bouwen van een messingmodel, maar probeer eerst eens wat kleine onderdelen te maken: een hekje, een trapje of een dak-ornament. |
| − | | |
| − | === Klein beginnen ===
| |
| − | Etsen van printplaten of kleine onderdelen geeft u ongekende mogelijkheden. Het etsen is niet zo moeilijk als u wellicht denkt. Wel vraagt het om een goede voorbereiding. Begin niet meteen met het bouwen van een messingmodel, maar probeer eerst eens wat kleine onderdelen te maken: een hekje, een trapje of een dak-ornament.
| |
| − | | |
| | | | |
| | === Basisprincipe van etsen === | | === Basisprincipe van etsen === |
| − | Het etsen is in alle gevallen gebaseerd op het volgende basisprincipe: | + | Het etsen wordt in alle gevallen uitgevoerd in de volgende stappen: |
| − | | + | * maakt een zwart-wit tekening van het onderdeel, druk deze af op de schaal van het te etsen object |
| − | * u maakt een zwart-wit tekening op ware grootte van het object dat u wilt gaan maken | + | * breng lichtgevoelige lak aan op een messingplaat(je) |
| − | * vervolgens brengt u lichtgevoelige lak aan op een messingplaat(je) | + | * leg de tekening op de gedroogde messingplaat en belicht het geheel |
| − | * wanneer de lak gedroogd is, legt u de tekening op de messingplaat en belicht het geheel | + | * na het belichten wordt de messingplaat in een ontwikkelbad gelegd. De ontwikkelaar lost de lichtgevoelige lak op, behalve op die plaatsen waar het tijdens het belichten was afgedekt door de zwarte gedeelten van de tekening |
| − | * na het belichten wordt de messingplaat in een ontwikkelbad gelegd. De ontwikkelaar brandt de lichtgevoelige lak weg, behalve op die plaatsen waar het tijdens het belichten was afgedekt door de zwarte gedeelten van uw tekening | + | * de volgende stap is het etsen zelf. Dompel de belichte messingplaat in de etsvloeistof. Deze zal nu het messing oplossen op die plaatsen waar geen lak meer aanwezig is. Zo ontstaat als het ware een reliëfafdruk van de oorspronkelijke tekening. De diepte van het reliëf hangt af van de duur dat de messingplaat in de etsvloeistof ligt. Hoe langer, hoe dieper |
| − | * de volgende stap is het etsen zelf. U dompelt de belichte messingplaat in de etsvloeistof. Deze zal nu het messing wegvreten op die plaatsen waar geen lak meer aanwezig is. Zo ontstaat als het ware een reliëfafdruk van de oorspronkelijke tekening. De diepte van het reliëf hangt af van de duur dat de messingplaat in de etsvloeistof ligt. Hoe langer, hoe dieper | |
| | | | |
| | + | === De tekening === |
| | + | De tekening wordt gemaakt met behulp van een tekenprogamma. Maak de tekening altijd in spiegelbeeld, of spiegel de tekening, dus ook de eventuele tekst. Een professioneel tekenprogramma levert de beste resultaten. Denk daarbij aan AutoCAD of Corel Draw. Ook lukt het ook met een simpele tool als MS-Paint, maar dat vraagt wat meer geduld. |
| | | | |
| − | === De tekening ===
| + | Drukt de tekening bij voorkeur af met een laserprinter op een 3M-presentatiesheet (plastic folie). Die geeft een duidelijke scherper beeld dan een inktjet-printer, maar de afdruk is waarschijnlijk niet donker genoeg. De afdruk moet nu nog 'ingekleurd' worden met zwarte inkt. Gebruikt hiervoor watervaste viltstift of een Rotring tekenpen met een pendikte van 0,25 - 0,5 of één mm. Gebruik afwrijfsymbolen (Seno, Letterpress) voor het inkleuren van kleine punten |
| − | U kunt uw tekening maken met behulp van uw computer. Maak deze altijd in spiegelbeeld; dus ook de eventuele tekst. De fraaiste resultaten krijgt u, wanneer u gebruik maakt van professionele tekenprogramma's. U kunt daarbij denken aan CAD of aan Corel Draw. Toch lukt het ook met een simpele tool als MS-Paint. Alleen vergt dat veel meer geduld.<br />
| |
| − | De tekening drukt u bij voorkeur af op een 3M-presentatiesheet (plastic film) met een Laser-printer. Die geeft immers een duidelijke scherper beeld dan een Inktjet-printer. Toch bent u nog niet klaar. De afdruk is waarschijnlijk niet donker genoeg.<br />
| |
| − | De afdruk moet nu nog 'ingekleurd' worden met zwarte inkt. Hiervoor gebruikt u een Rotring tekenpen, met een pendikte van 0,25 - 0,5 of één mm. Voor het inkleuren van kleine punten, maakt u gebruik van afwrijfsymbolen (Seno, Letterpress). | |
| | | | |
| − | Leg de ingekleurde zijde op de messingplaat. Hierdoor komt de emulsiezijde direct op de fotolak en is een goede overdracht gewaarborgd.<br /> | + | Leg de ingekleurde zijde op de messingplaat. Hierdoor komt de emulsiezijde direct op de fotolak en is een goede overdracht gewaarborgd. Bedenk dat voor het door-etsen een tekening nodig is voor de voorkant én een tekening voor de achterkant en deze tekeningen moeten perfect op elkaar passen. Het verdient aanbeveling om alle onderdelen op de tekening met elkaar te verbinden met een lijn van 0,5 mm breedte. Zo blijven na het etsen alle onderdelen mooi aan elkaar verbonden, zodat ze makkelijk uit de etsvloeistof komen. |
| − | Bedenk dat voor het door-etsen een tekening nodig is voor de voorkant èn een tekening voor de achterkant. Deze tekeningen moeten perfect op elkaar passen.<br /> | |
| − | Voor modelbouw werkt u waarschijnlijk met heel kleine onderdelen. Het verdient dan ook aanbeveling om alle onderdelen op uw tekening te verbinden met een lijn van 0,5 mm breedte. Zo blijven na het etsen alle onderdelen mooi aan elkaar verbonden, zodat u ze veel gemakkelijker uit de etsvloeistof kunt nemen.
| |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| | |Bestand= Etsen-01.gif | | |Bestand= Etsen-01.gif |
| Regel 38: |
Regel 30: |
| | }} | | }} |
| | | | |
| − | === Onder-etsen, en door-etsen === | + | === Onder-etsen en door-etsen === |
| − | Onder-etsen is het verschijnsel dat het etsmiddel onder de lak kruipt. Hierdoor worden gaatjes groter dan op uw tekening. Of stroken smaller. De mate van het onder-etsen hangt af van de dikte van uw messingplaat, de laklaag, het etsmiddel, de temperatuur en de tijd van het etsen.<br />U moet rekening houden met een onder-ets percentage van 25% van de plaatdikte, keer twee.<br /> | + | Onder-etsen is het verschijnsel dat het etsmiddel onder de lak kruipt. Hierdoor worden gaatjes groter dan op de tekening, of stroken worden smaller. De mate van het onder-etsen hangt af van de dikte van de messingplaat, de laklaag, het etsmiddel, de temperatuur en de tijd van het etsen. Houd rekening met een onder-ets percentage van 25% van de plaatdikte, keer twee. Bij een plaatdikte van 0,3 mm wordt een klinknagel van 0,5 mm dus 0,5 - (0,25 × 0,3 × 2) = 0,35 mm. Een groef van 0,5 mm breedte wordt dan 0,5 + (0,25 × 0,3 × 2) = 0,65 mm breed. |
| − | Bij een plaatdikte van 0,3 mm, wordt een klinknagel van 0,5 mm dus 0,5 - (0,25 × 0,3 × 2) = 0,35 mm.<br />Een groef van 0,5 mm breedte wordt dan 0,5 + (0,25 × 0,3 × 2) = 0,65 mm breed. | |
| − | | |
| − | Van 'door-etsen' is sprake wanneer de ets-diepte groter is dan de plaatdikte. Dit kan onbedoeld gebeuren wanneer de duur van het etsen te lang is. Maar natuurlijk ook wanneer u ook voor de achterkant een tekening heeft voorbereid.
| |
| | | | |
| | + | Van 'door-etsen' is sprake wanneer de ets-diepte groter is dan de plaatdikte. Dit kan onbedoeld gebeuren wanneer de duur van het etsen te lang is. |
| | | | |
| | === Voorbereidingen === | | === Voorbereidingen === |
| − | Het materiaal, de printplaat of het messing plaatje, moet goed glad zijn, krasvrij en volledig vetvrij. U bereikt het beste resultaat door het materiaal te schuren met VIM of CIF. Gebruik daarbij een Kleenex doekje. Wees niet snel tevreden. Maak cirkelvormige bewegingen. Het messing krijgt een mooi helder en licht oppervlak. U voert een controle uit door het materiaal schuin onder een kraan met warm water te houden. Het is pas goed als het water, zonder druppels achter te laten, als een film van het messing afzakt. Anders gewoon doorgaan met schuren.<br /> | + | Het materiaal, de printplaat of het messing plaatje, moet goed glad zijn, krasvrij en volledig vetvrij. Dit wordt bereikt door het materiaal te schuren met VIM of CIF. Gebruik daarbij een Kleenex doekje en wees niet snel tevreden. Maak cirkelvormige bewegingen. Het messing krijgt een mooi helder en licht oppervlak. Voer een controle uit door het materiaal schuin onder een kraan met warm water te houden. Het is pas goed als het water, zonder druppels achter te laten, als een film van het messing afzakt. Anders doorgaan met schuren. Het helpt overigens wanneer hierbij dunne plastic handschoenen worden gedragen. Tijdens- en na het schoonmaken het gereinigde oppervlak niet meer met blote handen aanraken en vrij houden van pluizen en stof. |
| − | Het helpt overigens wanneer u hierbij dunne plastic handschoenen draagt. Tijdens- en na het schoonmaken het gereinigde oppervlak niet meer met blote handen aanraken en vrij houden van pluizen en stof. | |
| | | | |
| − | Het aanbrengen van de lichtgevoelige lak dient te gebeuren op een donkere, stofvrije plaats. Om toch iets te zien mag (of kunt) u gebruik maken van een GELE lamp. De UV stralen die dit licht produceert, hebben geen invloed op de lichtgevoelige lak. Leg de plaat horizontaal (controleren met een waterpas) op een stuk karton dat in omvang iets kleiner is dan de printplaat of messingplaat. Spuit nu een dun laagje lak op de plaat en laat het minimaal 24 uur in het donker drogen.<br /> | + | Het aanbrengen van de lichtgevoelige lak dient te gebeuren op een donkere, stofvrije plaats. Om toch iets te zien kan gebruik gemaakt worden van een GELE lamp. De UV stralen die dit licht hebben geen invloed op de lichtgevoelige lak. Leg de plaat horizontaal (controleren met een waterpas) op een stuk karton dat in omvang iets kleiner is dan de plaat. Spuit nu een dun laagje lak op de plaat en laat het minimaal 24 uur in het donker drogen. Let erop dat ook de achterzijde wordt behandeld met lak. |
| − | Let erop dat u ook de achterzijde behandelt met lak. | |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| | |Bestand= Etsen-02.jpg | | |Bestand= Etsen-02.jpg |
| Regel 59: |
Regel 47: |
| | |Positie= Links | | |Positie= Links |
| | }} | | }} |
| − | Voor de lichtgevoelige fotokopiëerlak kunt u gebruik maken van Positiv 20 van Kontakt Chemie.<br /> | + | |
| − | Deze is verkrijgbaar bij goedgesorteerde elektronicazaken in een spuitbus van 200 ml.<br /> | + | Voor de lichtgevoelige fotokopiëerlak kan "Positiv 20" van Kontakt Chemie gebruikt worden. Deze is verkrijgbaar bij goedgesorteerde elektronicazaken in een spuitbus van 200 ml. De lak is vooral gevoelig voor UV-licht. De spuitbus kan in een koelkast worden bewaard maar moet dan voor het gebruik eerst op kamertemperatuur komen. |
| − | De lak is vooral gevoelig voor UV-licht.<br /> | |
| − | De spuitbus kunt u in een koelkast bewaren, maar moet u voor het gebruik rustig op kamertemperatuur laten komen. | |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| | |Bestand= Etsen-03.jpg | | |Bestand= Etsen-03.jpg |
| Regel 71: |
Regel 57: |
| | |Positie= Rechts | | |Positie= Rechts |
| | }} | | }} |
| − | Indien u slechts éénzijdig wilt etsen, kunt u ter vervanging van de fotokopiëerlak, aan de achterzijde ook een laklaag aanbrengen met Plastik 70.<br />
| + | Voor éénzijdig etsen kan ter vervanging van de fotokopiëerlak aan de achterzijde ook een laklaag worden aangebracht met "Plastik 70". Neem contact op met de fabrikant voor meer informatie over "Positiv 20" en "Plastik 70", zie hieronder bij [[Etsen van messing#Meer informatie|'Meer informatie']]). Begin met spuien pas wanneer er geen pluisjes of stofjes meer op het messing aanwezig zijn. Spuit op 20 cm afstand; begin naast(!) het plaatje en ga dan met een rustige, regelmatige beweging, zonder onderbreking evenwijdig aan de plaat heen-en-weer, links bovenaan beginnend. Te dik spuiten levert ongewenste randvorming op en leidt tot langere belichtingstijden, maar echt fout is het niet. Eerst ontstaat er een hamerslag-effect; zodra dat ontstaat, is de laag dik genoeg. De fotolak verloopt nu langzaam in een egale, dunne laklaag. Laat het gespoten plaatje nu 10 minuten met rust. |
| − | Voor meer informatie over Positiv 20 en Plastik 70, kunt u contact opnemen met de fabrikant, zie hieronder bij [[ Etsen van messing#Meer informatie|'Meer informatie']]). Wanneer u zich ervan heeft overtuigd dat er geen pluisjes of stofjes op het messing aanwezig zijn, kunt u beginnen met spuiten. U spuit op 20 cm afstand; u begint naast(!) het plaatje en gaat dan met een rustige, regelmatige beweging, zonder onderbreking heen-en-weer, links bovenaan beginnend. Na enkele seconden bent u klaar. Te dik spuiten levert ongewenste randvorming op en leidt tot langere belichtingstijden, maar echt fout is het niet.<br />
| + | <br clear='all'> |
| − | Eerst ontstaat er een hamerslag-effect; zodra dat ontstaat, stopt u en is de laag dik genoeg. De fotolak verloopt nu langzaam in een egale, dunne laaklaag. Laat het gespoten plaatje nu 10 minuten met rust.<br clear='all'> | |
| | | | |
| | === Drogen met IR of grill-oventje === | | === Drogen met IR of grill-oventje === |
| − | Wanneer de lak glad getrokken is, kunt u e.e.a. (in het donker) drogen met IR-licht of in een grill oventje.<br /> | + | Wanneer de lak gladgetrokken is, kan e.e.a. (in het donker) worden gedroogd met IR-licht of in een grilloventje. De droogtemperatuur ligt tussen de 70 - 80°C, niet hoger, want dan verdwijnt de lichtgevoeligheid. De temperatuur moet overigens langzaam oplopen. Laat het plaatje gedurende 15 - 20 minuten drogen op deze temperatuur om het hard te laten worden. Onvoldoende drogen veroorzaakt speldegaatjes en verminderde hechting. Te lang drogen veroorzaakt vermindering of zelfs verdwijning van de lichtgevoeligheid. |
| − | De droogtemperatuur ligt tussen de 70 en 80° (Graden) Celsius, ''niet hoger'', want dan verdwijnt de lichtgevoeligheid. U moet de temperatuur overigens langzaam opvoeren. Wanneer de maximale temperatuur bereikt is, laat u het plaatje gedurende 15 - 20 minuten drogen op deze temperatuur om het hard te laten worden. Onvoldoende drogen veroorzaakt speldegaatjes en verminderde hechting. Te lang drogen veroorzaakt vermindering of zelfs verdwijning van de lichtgevoeligheid. | |
| − | | |
| | | | |
| | === Belichten === | | === Belichten === |
| | Voor het verwerken van het gelakte materiaal is verder geen donkere ruimte nodig. Vermijd echter wel direct contact met daglicht. De tekening op de 3M-overheadsheet wordt nu volkomen vlak op de (gelakte) messingplaat gelegd. Let erop dat de ingekleurde zijde direct contact maakt met de messingplaat. | | Voor het verwerken van het gelakte materiaal is verder geen donkere ruimte nodig. Vermijd echter wel direct contact met daglicht. De tekening op de 3M-overheadsheet wordt nu volkomen vlak op de (gelakte) messingplaat gelegd. Let erop dat de ingekleurde zijde direct contact maakt met de messingplaat. |
| | | | |
| − | Bij tweezijdig etsen wordt er een sandwich gemaakt van film, messingplaat en film. Fixeer door middel van tape de beide filmhelften aan de korte zijde zodanig dat beide tekeningen exact op elkaar passen. Schuif er vervolgens de messingplaat tussen. Plak vervolgens ook de filmhelften zodanig vast dat de film niet meer kan verschuiven ten opzichte van de messingplaat. Tenslotte kunt u een glasplaat gebruiken als bescherm- en aandruklaag. | + | Bij tweezijdig etsen wordt er een sandwich gemaakt van film, messingplaat en film. Fixeer door middel van tape de beide filmhelften aan de korte zijde zodanig dat beide tekeningen exact op elkaar passen. Schuif er vervolgens de messingplaat tussen. Plak vervolgens ook de filmhelften zodanig vast dat de film niet meer kan verschuiven ten opzichte van de messingplaat. Tenslotte kan een glasplaat gebruikt worden als bescherm- en aandruklaag. |
| − | | |
| − | Voor de belichting kunt u gebruik maken van een UV-lamp of van een hoogtezon. Ga uit van een afstand van 30 cm tussen de UV-lamp en de messingplaat, met een belichtingtijd van drie minuten. Zet overigens eerst de lamp aan, want deze moet even 'op temperatuur' komen. Bedenk dat deze 'norm' proefondervindelijk moet worden vastgesteld. Maak derhalve eerst wat proefstukjes, waarbij u varieert in afstand en -belichtingstijd.
| |
| | | | |
| | + | Voor de belichting kan een UV-lamp of een hoogtezon gebruikt worden. Ga uit van een afstand van 30 cm tussen de UV-lamp en de messingplaat, met een belichtingtijd van drie minuten. Zet overigens eerst de lamp aan, want deze moet even 'opwarmen' komen. Bedenk dat deze 'norm' proefondervindelijk moet worden vastgesteld. Maak derhalve eerst wat proefstukjes, waarbij de afstand en belichtingstijd wordt gevarieerd. |
| | | | |
| | === Ontwikkelen === | | === Ontwikkelen === |
| − | Het ontwikkelen van het belichte materiaal kan in een schaal voor fotochemicaliën of een afwasbakje. De ontwikkelaar is een oplossing van zeven gram natriumhydroxide (ook wel 'caustic soda' ofwel 'natronloog' genoemd) op één liter water van 20° Celsius. Natriumhydroxide is gemakkelijk verkrijgbaar in elektronica-zaken, bij de drogist, de apotheek en doe-het-zelf-zaken. | + | Het ontwikkelen van het belichte materiaal kan in een schaal voor fotochemicaliën of een afwasbakje. De ontwikkelaar is een oplossing van zeven gram natriumhydroxide (ook wel ''caustic soda'' ofwel natronloog genoemd) op één liter water van 20°C. Natriumhydroxide is gemakkelijk verkrijgbaara in elektronica-zaken en als gootsteenontstopper bij de drogist, de apotheek en doe-het-zelf-zaken. Let op de veiligheidsaanwijzingen op de verpakking! |
| | {| class="wikitable" | | {| class="wikitable" |
| | | valign='center'| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small> '''LET OP'''</small>||valign='top'| '''Natriumhydroxide is een bijtende stof en gevaarlijk bij inwendig en uitwendig gebruik.''' | | | valign='center'| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small> '''LET OP'''</small>||valign='top'| '''Natriumhydroxide is een bijtende stof en gevaarlijk bij inwendig en uitwendig gebruik.''' |
| | |- | | |- |
| | |} | | |} |
| − | U kunt het neutraliseren met azijn en water.
| + | (Natrium)hydroxide is te neutraliseren met een zuur, bijvoorbeeld azijn en water. |
| | | | |
| | + | {| class="wikitable" |
| | + | | valign='center'| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small> '''LET OP'''</small>||valign='top'| '''Let erop, <u>nooit</u> met natte handen de natriumhydroxide aanraken!! |
| | | | |
| − | {| class="wikitable"
| + | '''Draag bij het ontwikkelen altijd plastic handschoenen. |
| − | | valign='center'| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small> '''LET OP'''</small>||valign='top'| '''Let erop dat u <u>nooit</u> met natte handen de natriumhydroxide zelf aanraakt!!''' Draag bij het ontwikkelen dan ook altijd plastic handschoenen.
| |
| | |- | | |- |
| | |} | | |} |
| | | | |
| − | Tijdens het onderdompelen wordt de tekening al na enkele seconden zichtbaar. Zorg ervoor dat het materiaal steeds beweegt. Zachtjes over de laklaag wrijven versnelt het proces.<br /> | + | Tijdens het onderdompelen wordt de tekening al na enkele seconden zichtbaar. Zorg ervoor dat het materiaal steeds beweegt. Zachtjes over de laklaag wrijven versnelt het proces. De maximale ontwikkelduur is twee minuten. Spoel de messingplaat af onder stromend water. Het ontwikkelproces wordt daarmee onderbroken c.q. gestopt. Laat het ontwikkelde materiaal vervolgens hangend drogen. |
| − | De maximale ontwikkelduur is twee minuten. Spoel de messingplaat af onder stromend water. Het ontwikkelproces wordt daarmee onderbroken c.q. gestopt. Laat het ontwikkelde materiaal vervolgens hangend drogen. | |
| − | | |
| | | | |
| | {| class="wikitable" | | {| class="wikitable" |
| Regel 110: |
Regel 91: |
| | |- | | |- |
| | |} | | |} |
| − |
| |
| | | | |
| | === Etsvloeistof === | | === Etsvloeistof === |
| − | Het beste resultaat krijgt u met ijzerchloride (FeCl3) als etsmiddel. Het voordeel van dit etsmiddel is dat het niet al te giftig is, niet stinkt en ook niet zo duur is. IJzerchloride is te koop in elektronicazaken, apotheken en drogisterijen. Het komt voor als bolletjes ter grootte van borrelnootjes, als gele brokken en plakken en als donkerbruine vloeistof. Voor één liter etsmiddel heeft u 250 gram ijzerchloride nodig. Het lost gemakkelijk op in water van 40° Celsius tot een geelbruine vloeistof.
| + | IJzerchloride (FeCl<sub>3</sub>) als etsmiddel geeft het beste resultaat. Het voordeel hiervan is dat het niet al te giftig is, niet stinkt en ook niet zo duur is. IJzerchloride is te koop in elektronicazaken, apotheken en drogisterijen. Het komt voor als bolletjes ter grootte van borrelnootjes, als gele brokken en plakken en als donkerbruine vloeistof. Voor één liter etsmiddel is 250 gram ijzerchloride nodig. Het lost gemakkelijk op in water van 40°C tot een geelbruine vloeistof. |
| − | | |
| − | Het is niet bijzonder gevaarlijk en etst niet in op niet-metalen delen maar het laat wel vieze bruine vlekken na op kleding die er beslist niet meer uitgaan. Het tast verder ook uw mooie stalen aanrecht aan, of uw ijzeren en loden afvoerpijpen. U kunt de vloeistof bewaren in plastic DOKA-flessen. De vloeistof wordt na een tijdje staan donkergroen met een geelbruin bezinksel, dit heeft weinig invloed op het resultaat.
| |
| | | | |
| | + | Het etst niet in op niet-metalen delen maar het laat wel bruine vlekken na op kleding. Het tast ook een RVS aanrechtblad aan, of ijzeren en loden afvoerpijpen. Bewaar de vloeistof in plastic flessen. De gebruikte vloeistof wordt na een tijdje staan donkergroen door opgelost koper, met een geelbruin bezinksel. Dit heeft weinig invloed op het resultaat. |
| | | | |
| | {| class="wikitable" | | {| class="wikitable" |
| Regel 122: |
Regel 101: |
| | |- | | |- |
| | |} | | |} |
| − |
| |
| | | | |
| | === Etsen === | | === Etsen === |
| − | Omdat er bij het etsen gespat kan worden, raden we u een stofjas aan. Gebruik voor het etsen een geëmailleerde bak. Hoe warmer het etsbad is des te sneller voltrekt zich het proces. Tè warm geeft een rafelig resultaat en sterke onder-etsing. Een temperatuur van 35 - 40° Celsius voldoet goed. De bak kan boven een waxinelichtje of réchaud voorzichtig worden opgewarmd. Tijdens het etsen moet de temperatuur constant worden gehouden.
| + | Draag beschermende of oude kleding omdat er bij het etsen gespat kan worden. Gebruik voor het etsen een geëmailleerde of beter een plastic of glazen bak. Hoe warmer het etsbad, des te sneller voltrekt zich het proces. Te warm geeft echter een rafelig resultaat en sterke onder-etsing. Een temperatuur van 35 - 40°C voldoet goed. De bak kan boven een waxinelichtje of réchaud voorzichtig worden opgewarmd. Tijdens het etsen moet de temperatuur constant worden gehouden. |
| − | | |
| − | Een gaver ets-oppervlak en een versnelde procedure ontstaan door toevoeging van zuurstofbelletjes. Beweeg daarom de messing plaat met de ene, en maak roerende bewegingen met de andere hand.
| |
| | | | |
| | + | Een gaver ets-oppervlak en een versnelde procedure ontstaan door toevoeging van luchtbelletjes. Beweeg daarom de messing plaat met de ene en maak roerende bewegingen met de andere hand. |
| | | | |
| | {| class="wikitable" | | {| class="wikitable" |
| Regel 134: |
Regel 111: |
| | |- | | |- |
| | |} | | |} |
| − |
| |
| | | | |
| | === Afspoelen, drogen en nabewerken === | | === Afspoelen, drogen en nabewerken === |
| − | Na twee tot drie uur is de totale diepte van 0,35 mm bereikt bij gebruik van een ijzerchloride-oplossing met een concentratie van 250 gram/liter bij 35° Celsius met langzame beweging en toevoeging van luchtbelletjes (bijv. door gebruik te maken van een aquariumluchtpompje).<br /> | + | Na twee tot drie uur is de totale diepte van 0,35 mm bereikt bij gebruik van een ijzerchloride-oplossing met een concentratie van 250 gram/liter bij 35°C met langzame beweging en toevoeging van luchtbelletjes (bijv. door gebruik te maken van een aquariumluchtpompje). Hang de messingplaat daarom met plastic draad of plakband in het etsmiddel. Controleer tegen het einde van de etstijd hoever het proces gevorderd is. Haal het plaatje uit de vloeistof en spoelt het grondig af onder lauwwarm water. |
| − | Hang de messingplaat daarom met plastic plakband in het etsmiddel. Tegen het einde van de etstijd controleert u even hoever het proces gevorderd is. Wanneer het proces ver genoeg gevorderd is, haalt u het plaatje uit de vloeistof en spoelt het grondig af onder lauwwarm water. | |
| | | | |
| − | De restanten foto- en/of beschermlak kunt u verwijderen met aceton. Daarna schuurt u het geheel met een tandenborstel met VIM of JIF mooi schoon en droog. | + | De restanten foto- en/of beschermlak kunnen worden verwijderd met aceton. Schuur daarna het geheel met een tandenborstel met VIM of JIF schoon. |
| | | | |
| − | Tot slot kunnen de geëtste onderdeeltjes worden losgezaagd of met een tangetje worden losgeknipt en eventueel met een vijltje worden nabewerkt. | + | Tot slot kunnen de geëtste onderdeeltjes worden losgezaagd of -geknipt en eventueel met een vijltje worden nabewerkt. |
| | | | |
| − | <u>Voordelen van etsen:</u>
| + | ====Voordelen van etsen==== |
| − | | + | * relatief lage gereedschapskosten |
| − | :* relatief lage gereedschapskosten
| + | * product is braamvrij en onbeschadigd |
| − | :* product is braamvrij en onbeschadigd
| + | * er treedt geen verandering op in de mechanische- en fysische eigenschappen van het materiaal. |
| − | :* er treedt geen verandering op in de mechanische- en fysische eigenschappen van het materiaal
| |
| − | | |
| − | <u>Nadelen:</u>
| |
| − | | |
| − | :* de etsdiepte bepaalt de nauwkeurigheid waarmee het product gemaakt wordt
| |
| − | :* bij door-etsen is de etsdiepte gelijk aan de plaatdikte
| |
| − | :* het is niet mogelijk hoeken te etsen die volkomen scherp zijn (r=0)
| |
| − | :* etsen geschiedt bij een plaatdikte van maximaal één mm
| |
| − | :* alléén werkstukken, die uit een plat vlak bestaan of kunnen worden opgebouwd, komen in aanmerking.
| |
| | | | |
| | + | ====Nadelen==== |
| | + | * de etsdiepte bepaalt de nauwkeurigheid waarmee het product gemaakt wordt |
| | + | * bij door-etsen is de etsdiepte gelijk aan de plaatdikte |
| | + | * het is niet mogelijk hoeken te etsen die volkomen scherp zijn (90°) |
| | + | * etsen kan tot een plaatdikte van maximaal één mm |
| | + | * alléén werkstukken, die uit een plat vlak bestaan of kunnen worden opgebouwd, komen in aanmerking. |
| | | | |
| | {| class="wikitable" | | {| class="wikitable" |
| Regel 164: |
Regel 136: |
| | |- | | |- |
| | |} | | |} |
| − |
| |
| | | | |
| | {{Linkssectie begin | | {{Linkssectie begin |
Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteur: Hans van de Burgt
Het etsen van messingplaat, printplaten of kleine onderdelen geeft ongekende mogelijkheden maar vraagt om een goede voorbereiding. Begin niet meteen met het bouwen van een messingmodel, maar probeer eerst eens wat kleine onderdelen te maken: een hekje, een trapje of een dak-ornament.
Basisprincipe van etsen
Het etsen wordt in alle gevallen uitgevoerd in de volgende stappen:
- maakt een zwart-wit tekening van het onderdeel, druk deze af op de schaal van het te etsen object
- breng lichtgevoelige lak aan op een messingplaat(je)
- leg de tekening op de gedroogde messingplaat en belicht het geheel
- na het belichten wordt de messingplaat in een ontwikkelbad gelegd. De ontwikkelaar lost de lichtgevoelige lak op, behalve op die plaatsen waar het tijdens het belichten was afgedekt door de zwarte gedeelten van de tekening
- de volgende stap is het etsen zelf. Dompel de belichte messingplaat in de etsvloeistof. Deze zal nu het messing oplossen op die plaatsen waar geen lak meer aanwezig is. Zo ontstaat als het ware een reliëfafdruk van de oorspronkelijke tekening. De diepte van het reliëf hangt af van de duur dat de messingplaat in de etsvloeistof ligt. Hoe langer, hoe dieper
De tekening
De tekening wordt gemaakt met behulp van een tekenprogamma. Maak de tekening altijd in spiegelbeeld, of spiegel de tekening, dus ook de eventuele tekst. Een professioneel tekenprogramma levert de beste resultaten. Denk daarbij aan AutoCAD of Corel Draw. Ook lukt het ook met een simpele tool als MS-Paint, maar dat vraagt wat meer geduld.
Drukt de tekening bij voorkeur af met een laserprinter op een 3M-presentatiesheet (plastic folie). Die geeft een duidelijke scherper beeld dan een inktjet-printer, maar de afdruk is waarschijnlijk niet donker genoeg. De afdruk moet nu nog 'ingekleurd' worden met zwarte inkt. Gebruikt hiervoor watervaste viltstift of een Rotring tekenpen met een pendikte van 0,25 - 0,5 of één mm. Gebruik afwrijfsymbolen (Seno, Letterpress) voor het inkleuren van kleine punten
Leg de ingekleurde zijde op de messingplaat. Hierdoor komt de emulsiezijde direct op de fotolak en is een goede overdracht gewaarborgd. Bedenk dat voor het door-etsen een tekening nodig is voor de voorkant én een tekening voor de achterkant en deze tekeningen moeten perfect op elkaar passen. Het verdient aanbeveling om alle onderdelen op de tekening met elkaar te verbinden met een lijn van 0,5 mm breedte. Zo blijven na het etsen alle onderdelen mooi aan elkaar verbonden, zodat ze makkelijk uit de etsvloeistof komen.
|
| Afbeelding: 01
|
| Twee problemen: door-etsen en onder-etsen
|
| Tekening gemaakt door: Hans van de Burgt
|
Onder-etsen en door-etsen
Onder-etsen is het verschijnsel dat het etsmiddel onder de lak kruipt. Hierdoor worden gaatjes groter dan op de tekening, of stroken worden smaller. De mate van het onder-etsen hangt af van de dikte van de messingplaat, de laklaag, het etsmiddel, de temperatuur en de tijd van het etsen. Houd rekening met een onder-ets percentage van 25% van de plaatdikte, keer twee. Bij een plaatdikte van 0,3 mm wordt een klinknagel van 0,5 mm dus 0,5 - (0,25 × 0,3 × 2) = 0,35 mm. Een groef van 0,5 mm breedte wordt dan 0,5 + (0,25 × 0,3 × 2) = 0,65 mm breed.
Van 'door-etsen' is sprake wanneer de ets-diepte groter is dan de plaatdikte. Dit kan onbedoeld gebeuren wanneer de duur van het etsen te lang is.
Voorbereidingen
Het materiaal, de printplaat of het messing plaatje, moet goed glad zijn, krasvrij en volledig vetvrij. Dit wordt bereikt door het materiaal te schuren met VIM of CIF. Gebruik daarbij een Kleenex doekje en wees niet snel tevreden. Maak cirkelvormige bewegingen. Het messing krijgt een mooi helder en licht oppervlak. Voer een controle uit door het materiaal schuin onder een kraan met warm water te houden. Het is pas goed als het water, zonder druppels achter te laten, als een film van het messing afzakt. Anders doorgaan met schuren. Het helpt overigens wanneer hierbij dunne plastic handschoenen worden gedragen. Tijdens- en na het schoonmaken het gereinigde oppervlak niet meer met blote handen aanraken en vrij houden van pluizen en stof.
Het aanbrengen van de lichtgevoelige lak dient te gebeuren op een donkere, stofvrije plaats. Om toch iets te zien kan gebruik gemaakt worden van een GELE lamp. De UV stralen die dit licht hebben geen invloed op de lichtgevoelige lak. Leg de plaat horizontaal (controleren met een waterpas) op een stuk karton dat in omvang iets kleiner is dan de plaat. Spuit nu een dun laagje lak op de plaat en laat het minimaal 24 uur in het donker drogen. Let erop dat ook de achterzijde wordt behandeld met lak.
Voor de lichtgevoelige fotokopiëerlak kan "Positiv 20" van Kontakt Chemie gebruikt worden. Deze is verkrijgbaar bij goedgesorteerde elektronicazaken in een spuitbus van 200 ml. De lak is vooral gevoelig voor UV-licht. De spuitbus kan in een koelkast worden bewaard maar moet dan voor het gebruik eerst op kamertemperatuur komen.
Voor éénzijdig etsen kan ter vervanging van de fotokopiëerlak aan de achterzijde ook een laklaag worden aangebracht met "Plastik 70". Neem contact op met de fabrikant voor meer informatie over "Positiv 20" en "Plastik 70", zie hieronder bij 'Meer informatie'). Begin met spuien pas wanneer er geen pluisjes of stofjes meer op het messing aanwezig zijn. Spuit op 20 cm afstand; begin naast(!) het plaatje en ga dan met een rustige, regelmatige beweging, zonder onderbreking evenwijdig aan de plaat heen-en-weer, links bovenaan beginnend. Te dik spuiten levert ongewenste randvorming op en leidt tot langere belichtingstijden, maar echt fout is het niet. Eerst ontstaat er een hamerslag-effect; zodra dat ontstaat, is de laag dik genoeg. De fotolak verloopt nu langzaam in een egale, dunne laklaag. Laat het gespoten plaatje nu 10 minuten met rust.
Drogen met IR of grill-oventje
Wanneer de lak gladgetrokken is, kan e.e.a. (in het donker) worden gedroogd met IR-licht of in een grilloventje. De droogtemperatuur ligt tussen de 70 - 80°C, niet hoger, want dan verdwijnt de lichtgevoeligheid. De temperatuur moet overigens langzaam oplopen. Laat het plaatje gedurende 15 - 20 minuten drogen op deze temperatuur om het hard te laten worden. Onvoldoende drogen veroorzaakt speldegaatjes en verminderde hechting. Te lang drogen veroorzaakt vermindering of zelfs verdwijning van de lichtgevoeligheid.
Belichten
Voor het verwerken van het gelakte materiaal is verder geen donkere ruimte nodig. Vermijd echter wel direct contact met daglicht. De tekening op de 3M-overheadsheet wordt nu volkomen vlak op de (gelakte) messingplaat gelegd. Let erop dat de ingekleurde zijde direct contact maakt met de messingplaat.
Bij tweezijdig etsen wordt er een sandwich gemaakt van film, messingplaat en film. Fixeer door middel van tape de beide filmhelften aan de korte zijde zodanig dat beide tekeningen exact op elkaar passen. Schuif er vervolgens de messingplaat tussen. Plak vervolgens ook de filmhelften zodanig vast dat de film niet meer kan verschuiven ten opzichte van de messingplaat. Tenslotte kan een glasplaat gebruikt worden als bescherm- en aandruklaag.
Voor de belichting kan een UV-lamp of een hoogtezon gebruikt worden. Ga uit van een afstand van 30 cm tussen de UV-lamp en de messingplaat, met een belichtingtijd van drie minuten. Zet overigens eerst de lamp aan, want deze moet even 'opwarmen' komen. Bedenk dat deze 'norm' proefondervindelijk moet worden vastgesteld. Maak derhalve eerst wat proefstukjes, waarbij de afstand en belichtingstijd wordt gevarieerd.
Ontwikkelen
Het ontwikkelen van het belichte materiaal kan in een schaal voor fotochemicaliën of een afwasbakje. De ontwikkelaar is een oplossing van zeven gram natriumhydroxide (ook wel caustic soda ofwel natronloog genoemd) op één liter water van 20°C. Natriumhydroxide is gemakkelijk verkrijgbaara in elektronica-zaken en als gootsteenontstopper bij de drogist, de apotheek en doe-het-zelf-zaken. Let op de veiligheidsaanwijzingen op de verpakking!
| LET OP |
Natriumhydroxide is een bijtende stof en gevaarlijk bij inwendig en uitwendig gebruik.
|
(Natrium)hydroxide is te neutraliseren met een zuur, bijvoorbeeld azijn en water.
| LET OP |
Let erop, nooit met natte handen de natriumhydroxide aanraken!!
Draag bij het ontwikkelen altijd plastic handschoenen.
|
Tijdens het onderdompelen wordt de tekening al na enkele seconden zichtbaar. Zorg ervoor dat het materiaal steeds beweegt. Zachtjes over de laklaag wrijven versnelt het proces. De maximale ontwikkelduur is twee minuten. Spoel de messingplaat af onder stromend water. Het ontwikkelproces wordt daarmee onderbroken c.q. gestopt. Laat het ontwikkelde materiaal vervolgens hangend drogen.
| LET OP |
De ontwikkelvloeistof kan niet bewaard worden. Afvoeren met het chemisch afval.
|
Etsvloeistof
IJzerchloride (FeCl3) als etsmiddel geeft het beste resultaat. Het voordeel hiervan is dat het niet al te giftig is, niet stinkt en ook niet zo duur is. IJzerchloride is te koop in elektronicazaken, apotheken en drogisterijen. Het komt voor als bolletjes ter grootte van borrelnootjes, als gele brokken en plakken en als donkerbruine vloeistof. Voor één liter etsmiddel is 250 gram ijzerchloride nodig. Het lost gemakkelijk op in water van 40°C tot een geelbruine vloeistof.
Het etst niet in op niet-metalen delen maar het laat wel bruine vlekken na op kleding. Het tast ook een RVS aanrechtblad aan, of ijzeren en loden afvoerpijpen. Bewaar de vloeistof in plastic flessen. De gebruikte vloeistof wordt na een tijdje staan donkergroen door opgelost koper, met een geelbruin bezinksel. Dit heeft weinig invloed op het resultaat.
| LET OP |
Chemicaliën houdt u vanzelfsprekend buiten bereik van kinderen. Afvoeren met het chemisch afval.
|
Etsen
Draag beschermende of oude kleding omdat er bij het etsen gespat kan worden. Gebruik voor het etsen een geëmailleerde of beter een plastic of glazen bak. Hoe warmer het etsbad, des te sneller voltrekt zich het proces. Te warm geeft echter een rafelig resultaat en sterke onder-etsing. Een temperatuur van 35 - 40°C voldoet goed. De bak kan boven een waxinelichtje of réchaud voorzichtig worden opgewarmd. Tijdens het etsen moet de temperatuur constant worden gehouden.
Een gaver ets-oppervlak en een versnelde procedure ontstaan door toevoeging van luchtbelletjes. Beweeg daarom de messing plaat met de ene en maak roerende bewegingen met de andere hand.
| LET OP |
Vanzelfsprekend heeft u hierbij rubberen handschoenen aan.
|
Afspoelen, drogen en nabewerken
Na twee tot drie uur is de totale diepte van 0,35 mm bereikt bij gebruik van een ijzerchloride-oplossing met een concentratie van 250 gram/liter bij 35°C met langzame beweging en toevoeging van luchtbelletjes (bijv. door gebruik te maken van een aquariumluchtpompje). Hang de messingplaat daarom met plastic draad of plakband in het etsmiddel. Controleer tegen het einde van de etstijd hoever het proces gevorderd is. Haal het plaatje uit de vloeistof en spoelt het grondig af onder lauwwarm water.
De restanten foto- en/of beschermlak kunnen worden verwijderd met aceton. Schuur daarna het geheel met een tandenborstel met VIM of JIF schoon.
Tot slot kunnen de geëtste onderdeeltjes worden losgezaagd of -geknipt en eventueel met een vijltje worden nabewerkt.
Voordelen van etsen
- relatief lage gereedschapskosten
- product is braamvrij en onbeschadigd
- er treedt geen verandering op in de mechanische- en fysische eigenschappen van het materiaal.
Nadelen
- de etsdiepte bepaalt de nauwkeurigheid waarmee het product gemaakt wordt
- bij door-etsen is de etsdiepte gelijk aan de plaatdikte
- het is niet mogelijk hoeken te etsen die volkomen scherp zijn (90°)
- etsen kan tot een plaatdikte van maximaal één mm
- alléén werkstukken, die uit een plat vlak bestaan of kunnen worden opgebouwd, komen in aanmerking.
| LET OP |
Vergeet niet om de gebruiksaanwijzingen en waarschuwingen van de fabrikanten te lezen en ze ALTIJD op te volgen.
Dat voorkomt veel ongevallen, schade en droefenis.
|
Meer informatie
Externe websites:
|
|
|
CRC Europa (chemische middelen).
|
Persoonlijke beschermingsmiddelen
|
|
|
Diverse soorten veiligheidshandschoenen
|
