E09.03.02 - Afspaninrichtingen in DIN en DLO - Vorige | Volgende - E09.03.04 - Overige masten en portalen
Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteurs: Lex van Boetzelaer en Ad Vink
>>>> In bewerking door Fred. 27-2. 13:50 uur. <<<<
Door Maartensdijk loopt een spoorlijn (Utrecht-Hilversum) met unieke bovenleidingsportalen. Het zijn de zogenaamde 'Gotische bogen' waar de elektrische bedrading aan opgehangen is.
Tijdens de oorlog is in Nederland bijna alle elektrificatie boven de spoorlijnen gebombardeerd. Omdat er in de oorlog heel veel staal voor oorlogsmaterieel gebruikt is, was daar bij de wederopbouw een tekort aan, waardoor het duur was. Boven een aantal spoorlijnen in Nederland zijn daarom betonnen in plaats van stalen bovenleidingsportalen geplaatst.
Het kerkraamvormige model, een zogenaamd drie-scharnierportaal ofwel de Gotische boog die voor de lijn Utrecht-Hilversum gebruikt werd, is echter van begin af aan uniek geweest.
E09.03.03-01 t/m E09.03.03-03
De elektrificaties Utrecht-Amersfoort en Utrecht-Hilversum werden op 4 mei 1942 geopend. Het traject Utrecht-Amersfoort heeft men nog wel geheel in staal kunnen afbouwen. Het drie-scharnierportaal is in feite de betonnen uitvoering van een portaalontwerp uit 1934-1935. Zeer kostbaar, moeilijk te plaatsen en ook moeilijk weg te nemen.
Een nadeel van deze betonnen bovenleidingsportalen is dat ze storingsgevoeliger en onveiliger zijn.
Bij een aanrijding knappen ze namelijk snel af, terwijl een stalen versie over het algemeen alleen meer of minder verbogen raakt. Daarom zijn de betonnen versies in bijna heel Nederland ondertussen weer vervangen door stalen.
Onderhoud en sloop
Omdat er (zoals bij de stalen versie) geen stuk kan worden uitgesneden met een snijbrander dient men met tenminste twee kranen tegelijk te werken bij het wegnemen van het portaal. Een hachelijke onderneming omdat iedere helft van het portaal veel zwaarder is dan de helft van een stalen drie-scharnierportaal. Kritiek bij het wegnemen is het moment dat men, nadat de bovenleiding is losgenomen en de beide kranen de beide helften via stroppen beetgepakt hebben, de pen van het scharnier bovenin uit dit scharnier slaat. Want: zodra de pen er uit schiet bewegen beide helften met een ruk omdat hier, mede door de kranen, een enorme spanning op de beide helften staat. Ook met een hoogwerker blijft het een riskante onderneming.
Verschillende modellen
De afspanportalen zijn zwaarder van uitvoering en niet "doorzichtig" zoals de normale vrije baan portalen. Voor emplacementen heeft men een aantal verlengstukken gemaakt die het mogelijk maakt één van de spanten 1,50 meter naar buiten te plaatsen. Dit om te voorkomen dat er opnieuw een (zeer kostbare) betonmal moest worden gemaakt. Het verlengstuk zit bovenin het portaal, ter plaatse van het scharnier.
E09.03.03-04 en E09.03.03-05
De Gotische boog in model
Om de Gotische portalen op uw modelspoorbaan toe te passen, moet u rekening te houden met de geometrie van het door u gekozen railsysteem, en het voorgeschreven vrije ruimteprofiel. (Zie hiervoor ...).
De afstand tussen de portaalmast en het hart van het spoor wordt steeds op 30 mm. gehouden. Ook bij de toepassing van de Gotische boog gaan we uit van het vrij ruimte profiel wat is vastgelegd in NEM 103.
In onderstaande schaaltekening ziet u de basisvorm van de Gotische boog.
Bij een afstand van 30 mm. tussen het hart van het spoor, resteert een ruimte tussen beide sporen van 45 mm. Omgerekend is dat dus bijna 4 m. conform de werkelijkheid.
Echter, als u deze standaard Gotische boog wilt toepassen op uw modelspoorbaan, zult u de beide parallelsporen aanzienlijk krapper tegen elkaar aan moeten leggen, dan op grond van het gekozen railsysteem en de daarbij behorende railgeometrie gebruikelijk is.
Een paar voorbeelden:
- Märklin C-rails: 64,3 mm.
- Märklin K-rails: 57,0 mm.
- Fleischmann Profi-rail: 63.5 mm.
- Roco Line: 62,0 mm.
- Peco Streamline: 52,0 mm.
E09.03.03-06
Tekening: Hans van de Burgt
U kunt er natuurlijk voor kiezen om uw modelrails op een onderlinge afstand van 45 mm. aan te leggen. We adviseren u dit uitsluitend te doen op een recht baanvak, omdat u anders met grote aanpassingen (en kosten) te maken krijgt, om e.e.a. in te passen in de standaard railgeometrie. Gelukkig heeft u onder de standaard Gotische boog nèt voldoende voorgeschreven vrije ruimte.
Zie onderstaande tekening.
E09.03.03-07
Tekening: Hans van de Burgt
Een fraaiere oplossing is het gebruik van een verlengstuk. Hierboven werd uitgelegd dat dit verlengstuk dient om ruimte te creëren voor een emplacement. U kunt het echte met even veel recht toepassen om de onderlinge railafstand aan te passen aan de railgeometrie van het door u gekozen railsysteem.
In onderstaande schaaltekening ziet u een uitwerking hiervan voor het Fleischmann Profi-railsysteem.
E09.03.03-08
Tekening: Hans van de Burgt
Zie voor meer informatie de website van Nico Spilt:
http://www.nicospilt.com/Utrecht_Hilversum.htm
Van theorie naar praktijk...
Wilt u meer weten over de gotische boog, kijk dan eens op de website van 'De Gotische Boog'.
Dit een moduleclub uit de regio Kromme Rijn. Deze club heeft een modelspoorbaan gebouwd naar het voorbeeld van de Midden-Nederlandse "Oosterspoorweg" Hilversum - Utrecht. U vindt er prachtige voorbeelden van de hierboven beschreven betonnen bovenleiding-portalen.
E09.03.03-09
Foto: Ad Vink
Voor meer informatie over de gotische boog, zie o.a.:
E09.03.02 - Afspaninrichtingen in DIN en DLO - Vorige | Volgende - E09.03.04 - Overige masten en portalen
