Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteur: Fred Eikelboom - Update door Fred Eikelboom
Railsystemen
Railsystemen zijn in Europa meestal in mm ontworpen. Tegenwoordig worden in Europa ook Amerikaanse coderingen gebruikt waarbij sprake is van kleine afwijkingen. Code 83 (Tillig Elite, exact 83/1000 van een inch) is wat anders dan 2,1 mm (Rocoline), maar in de praktijk merkt u geen verschil. Om 2,5 mm 'code 100' te noemen is eigenlijk al onzin.
Om het vergelijken tussen de verschillende systemen te vergemakkelijken zijn de mm-maten van de Europese systemen omgerekend naar de hoogte volgens de Amerikaanse code. Deze omgerekende hoogten zijn tussen haakjes geplaatst.
Raillassen
Op de plaats waar twee spoorstaven met elkaar verbonden zijn, zorgt een raillas er voor dat beide (achter elkaar liggende) spoorstaven in elkaars verlengde en op gelijke hoogte blijven. De raillassen maken het tevens mogelijk dat de spoorstaven bij het uitzetten of krimpen enigszins in lengte-richting kunnen bewegen. Daarvoor moet tussen beide spoorstaven (aan de kopse kant) een stukje vrije ruimte, ongeveer ter dikte van een stukje A4-papier, aanwezig zijn. Bij modelspoor vervult de raillas tevens de functie van doorverbinding voor de (digitale of analoge) spanning op de rails.
Bij het aanleggen van de modeltreinbaan kan het voorkomen dat een stuk rails moet worden ingekort. Het is dan een goede gewoonte de reeds gebruikte raillas niet op het afgezaagde stuk rails te monteren, maar deze te vervangen door een nieuwe raillas. Dit zorgt voor een stevige verbinding en een goed elektrisch contact.
Ook bij het toepassen van flexrails moet er wel eens een stuk rails ingekort worden. Ook dan is sterk aan te raden om alleen nieuwe raillassen toe te passen.
Diverse fabrikanten leveren raillassen:
Raillassen schaal Z:
Merk
|
Nummer
|
Spoorstaafhoogte code
|
Spoorstaafhoogte (mm)
|
Opmerkingen
|
Peco |
SL-210 |
60 |
- |
Ook geschikt voor schaal N-6.5
|
|
Tabel: 01
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Raillassen schaal N:
Merk
|
Nummer
|
Spoorstaafhoogte code
|
Spoorstaafhoogte (mm)
|
Opmerkingen
|
Fleischmann |
22213 |
(83) |
2,1 |
Fleischmann N, Roco N en Roco H0e
|
|
Tabel: 02
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Raillassen schaal TT:
Merk
|
Nummer
|
Spoorstaafhoogte code
|
Spoorstaafhoogte (mm)
|
Opmerkingen
|
Tillig |
86102 |
(83) |
2,1 |
-
|
|
Tabel: 03
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Raillassen schaal H0:
Merk
|
Nummer
|
Spoorstaafhoogte code
|
Spoorstaafhoogte (mm)
|
Opmerkingen
|
Fleischmann |
6404 |
(106) |
2,7 |
Modell-gleis
|
Peco |
SL-110 |
75 |
- |
-
|
Peco |
SL-8310 |
83 |
- |
-
|
Peco |
SL-10 |
100 |
- |
-
|
Piko |
55290 |
(100) |
2,5 |
A-gleis
|
Roco |
42610 |
(83) |
2,1 |
Roco-Line en GeoLine
|
Lima |
* |
(106) |
2,7 |
(het oudste type rails)
|
Lima |
* |
(100) |
2,5 |
(het nieuwere type rails)
|
Lima |
* |
(83) |
2,1 |
Nova
|
Tillig |
85301 |
83 |
- |
Elite
|
|
Tabel: 04
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
*) Raillassen van Lima zijn niet meer leverbaar maar raillassen van een ander merk kunnen ook toegepast worden. Op bijv. Lima rails code 100 passen ook raillassen code 100 van bijv. Fleischmann. Mochten de raillassen niet strak genoeg zitten, dan voor het monteren iets aanknijpen met een tang.
Raillassen schaal H0e:
Merk
|
Nummer
|
Spoorstaafhoogte code
|
Spoorstaafhoogte (mm)
|
Opmerkingen
|
Fleischmann |
22213 |
(83) |
2,1 |
Roco H0e (zie ook: 'Raillassen schaal N')
|
Roco |
32413 |
(83) |
2,1 |
-
|
|
Tabel: 05
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Raillassen schaal 0:
Merk
|
Nummer
|
Spoorstaafhoogte code
|
Spoorstaafhoogte (mm)
|
Opmerkingen
|
Lenz |
45090 |
- |
3,75 |
Standaard rails
|
|
Tabel: 06
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Raillassen schaal 1:
Merk
|
Nummer
|
Spoorstaafhoogte code
|
Spoorstaafhoogte (mm)
|
Opmerkingen
|
Märklin |
59095 |
- |
- |
-
|
Peco |
SL-810 |
- |
- |
-
|
|
Tabel: 07
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Raillassen schaal G:
Merk
|
Nummer
|
Spoorstaafhoogte code
|
Spoorstaafhoogte (mm)
|
Opmerkingen
|
Piko |
35290 |
- |
- |
-
|
|
Tabel: 08
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Isolatie raillassen
Bij geïsoleerde secties voor het detecteren van locs/treinen dienen stukken spoorstaaf elektrisch van elkaar te geisoleerd te worden. Dit kan met kunststof isolatie-raillassen (kortweg isolatielassen).
|
Afbeelding: 01
|
Isolatie-raillas
|
Bron: Conrad.nl
|
De isolatielassen komen op de plaats van de metalen raillassen. Werkwijze: de metalen raillas met een kombinatietang verwijderen door de raillas in de lengterichting van de spoorstaaf te trekken. Na inkorten (doorgezaagd/doorgeslepen) is het zaak om de spoorstaaf te controleren op braampjes en deze eventueel te verwijderen. Deze braampjes kunnen kortsluiting van de las veroorzaken en de oorzaak zijn van het niet detecteren van rollend materieel. Daarna de isolatielas op de spoorstaaf drukken en de rails aan elkaar koppelen.
Zie Voor het isoleren van Märklin C-rails het artikel Isoleren van Märklin C-rails (zie: 'Meer informatie').
Diverse fabrikanten leveren isolatielassen:
Isolatielassen schaal N:
Merk
|
Nummer
|
Spoorstaafhoogte code
|
Spoorstaafhoogte (mm)
|
Opmerkingen
|
Fleischmann |
9403 |
(83) |
2,1 |
-
|
Peco |
SL-311 |
55 en 80 |
- |
-
|
|
Tabel: 09
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Isolatielassen schaal TT:
Merk
|
Nummer
|
Spoorstaafhoogte code
|
Spoorstaafhoogte (mm)
|
Opmerkingen
|
Tillig |
07940 |
- |
- |
-
|
|
Tabel: 10
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Isolatielassen schaal H0:
Merk
|
Nummer
|
Spoorstaafhoogte code
|
Spoorstaafhoogte (mm)
|
Opmerkingen
|
Fleischmann |
6403 |
(106) |
2,7 |
Modellgleis
|
Fleischmann |
6433 |
(100) |
2,5 |
Profi-gleis
|
Micro Engineering |
26-056 |
55 |
- |
-
|
Micro Engineering |
26-071 |
70 |
- |
-
|
Micro Engineering |
26-084 |
83 |
- |
-
|
Peco |
SL-11 |
100 en 124 |
- |
-
|
Peco |
SL-111 |
75 |
- |
-
|
Peco |
SL-8311 |
83 |
- |
-
|
Piko |
55291 |
(100) |
2,5 |
A-gleis
|
Roco |
42611 |
(83) |
2,1 |
Roco-Line
|
Roco |
61192 |
(83) |
2,1 |
Geoline
|
Tillig |
85502 |
83 |
- |
Elite
|
|
Tabel: 11
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Isolatielassen schaal H0e:
Merk
|
Nummer
|
Spoorstaafhoogte code
|
Spoorstaafhoogte (mm)
|
Opmerkingen
|
Roco |
32414 |
- |
2,1 |
-
|
|
Tabel: 12
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Isolatielassen schaal 0:
Merk
|
Nummer
|
Spoorstaafhoogte code
|
Spoorstaafhoogte (mm)
|
Opmerkingen
|
Atlas |
ATL07093 |
- |
- |
-
|
|
Tabel: 13
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Isolatielassen schaal G:
Merk
|
Nummer
|
Spoorstaafhoogte code
|
Spoorstaafhoogte (mm)
|
Opmerkingen
|
LGB |
10260 |
- |
- |
-
|
Micro Engineering |
26-334 |
232 |
- |
-
|
Micro Engineering |
26-252 |
250 |
- |
-
|
Peco |
SL-911 |
250 |
- |
-
|
Piko |
35292 |
- |
- |
-
|
|
Tabel: 14
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Om verschillende soorten en/of merken rails op elkaar aan te kunnen sluiten is gebruik te maken van overgangsrails of overgangslassen.
Overgangsrails
Overgangsrails zijn kant-en-klare rails om verschillende railssoorten te koppelen. Diverse fabrikanten leveren hiervoor materiaal:
Overgangsrails schaal H0:
Merk
|
Nummer
|
Spoorstaafhoogte
|
Opmerkingen
|
Märklin |
2291 |
2,7 naar 2,5 |
Van M-rails naar K-rails
|
Märklin |
24922 |
2,5 naar 2,3 |
van K-rails naar C-rails
|
Märklin |
24951 |
2,7 naar 2,3 |
Van M-rails naar C-rails
|
Piko |
55207 |
2,5 naar 2,5 |
Van oude Piko holprofiel-rails naar Piko A-gleis
|
Piko |
55208 |
2,5 naar 2,5 |
Universele overgangsrails
|
Piko |
55294 |
2,5 naar 2,1 |
Van Piko A-gleis naar Roco-Line en Tillig-Elite
|
Piko |
61120 |
2,5 naar 2,1 |
Van Roco-Line met bedding naar Roco GeoLine
|
|
Tabel: 15
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
De Piko 55207 overgangsrails zorgt voor een overgang van holprofielrails naar normaalprofiel rails.
Overgangsraillassen
|
Afbeelding: 02
|
Overgangs-raillas
|
Bron: Conrad.nl
|
Bij koppelen van twee verschillende railhoogtes aan elkaar (bijv. Code 75 en Code 100), moet er voor gezorgd worden dat de spoorstaafkoppen (bovenkanten van de spoorstaven) op dezelfde hoogte liggen, zodat de wielen van het materieel soepel en zonder stoten over de las kunnen rollen. Bij het toepassen van de standaard raillassen bij twee verschillende spoorstaafhoogtes, ontstaat echter een hoogteverschil ter plaatse van de spoorstaafkoppen (zie: tekening 02).
|
|
|
Afbeelding: 03
|
|
Afbeelding: 04
|
Spoorstaafkoppen ongelijk met standaard raillas
|
|
Spoorstaafkoppen gelijk met overgangsraillas
|
Tekening gemaakt door: Fred Eikelboom
|
|
Tekening gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Er moeten dan speciale overgangsraillassen gebruikt worden die het hoogteverschil overbruggen. Na het aanbrengen van de overgangsraillassen zal er onder de onderzijde van één van de rails naast de las een kleine ruimte ontstaan (zie: tekening 19). Deze ruimte moet worden opgevuld om te voorkomen dat bij bijv. het schoonmaken van de rails, of wanneer per ongeluk met de hand op de rails wordt geleund de rails verzakt, anders bestaat het risico dat de verbinding na verloop van tijd minder stevig wordt en als gevolg daarvan het elektrische contact van de lasverbinding minder wordt. Een reepje papier of strookje polystyreen met de juiste dikte onder de vrijhangende rails leggen is daarvoor de oplossing. Ook kan de vrije ruimte onder de rails opgevuld worden met houtlijm.
Diverse fabrikanten leveren overgangslassen:
Overgangsraillassen schaal N:
Merk
|
Nummer
|
Spoorstaafhoogte
|
Opmerkingen
|
Materiaal
|
Fleischmann |
22240 |
2,1 naar ? |
Van Fleischmann N naar het Arnold railssysteem |
Metaal
|
|
Tabel: 16
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Overgangsraillassen schaal H0:
Merk
|
Nummer
|
Van spoorstaafhoogte
|
Naar spoorstaafhoogte
|
Materiaal
|
Atlas |
ATL 551 |
83 |
100 |
Metaal
|
Fleischmann |
3436 |
serie 6000 |
Serie 6100 en als verbinding tussen de flexrails 6106 |
Metaal
|
Fleischmann |
3437 |
2,5 |
2,1 |
Metaal
|
Micro Engineering |
26-001 |
100 |
83 |
Kunststof
|
Micro Engineering |
26-002 |
100 |
70 |
Kunststof
|
Micro Engineering |
26-003 |
83 |
70 |
Kunststof
|
Micro Engineering |
26-004 |
80 |
55 |
Kunststof
|
Micro Engineering |
26-005 |
70 |
55 |
Kunststof
|
Peco |
PCO 112 |
75 |
100 |
Metaal
|
Piko |
55293 |
Piko A-gleis, 2,5 |
Roco, Fleischmann en Mehano |
Metaal
|
Roco |
42612 |
2,5 |
RocoLine zonder bedding, 2,1 |
Metaal
|
|
Tabel: 17
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Overgangsraillassen schaal G:
Merk
|
Nummer
|
Van spoorstaafhoogte code
|
Naar spoorstaafhoogte code
|
Materiaal
|
Micro Engineering |
26-006 |
332 |
250 |
Metaal
|
Micro Engineering |
26-002 |
100 |
70 |
Metaal
|
|
Tabel: 18
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Spoorspatting
Bij temperatuurstijging zullen de spoorstaven uitzetten. De mate van uitzetting is afhankelijk van het materiaal en het temperatuurverschil. Wanneer de spoorstaven uitzetten en er niet voldoende ruimte is tussen de spoorstaven, zullen er op een gegegeven ogenblik zodanig grote krachten ontstaan dat de rails zijdelings van zijn plaats schiet. Dit verschijnsel heet spoorspatting.
De tussenruimte tussen de spoorstaven
De meeste rails zijn gemaakt van nieuwzilver en dat heeft een uitzettingscoëfficient van 17×10-6 per graad Celsius. In het meest extreme geval is het temperatuurverschil 40 graden Celsius (als de rails is gelegd bij 0 graden en 's zomers stijgt tot 40 graden), dan zal de spoorstaaf per meter 17×40/1000000 = 0,00068 meter = 0,68 mm uitzetten. Bij flexrails kan dus tussen twee lengtes 0,7 mm tussenruimte worden aangehouden. Die maat geldt dus wanneer het bij het leggen van de rails nul graden is. Bij 20 graden temperatuurverschil is 0,35 mm tussenruimte genoeg (zie ook: tabel 19). Wanneer tijdens een hittegolf rails wordt gelegd, dan kan de rails tegen elkaar. De tussenruimte kan worden gemeten met een voelermaat.
Bij het toepassen van standaard schaal H0 rails, met een lengte van ongeveer 23 cm (Roco G1), is bij kamertemperatuur te volstaan met een tussenruimte van 0,35/(1000/230)=0,35/4,35= 0,08 mm, afgerond naar boven 0,1 mm.
Lengte (mm)
|
Tussenruimte (mm)
|
1000 |
0,35
|
230 |
0,10
|
58 |
0,025
|
|
Tabel: 19
|
Tabel gemaakt door: Fred Eikelboom
|
Bij het toepassen van isolatielassen moet er rekening mee worden gehouden dat er aan de isolatielas een aanslagnokje zit (zie: afbeelding 01). Dit zorgt er voor dat de (in elkaars verlengde liggende) spoorstaven niet tegen elkaar komen. Hier moet dus gezorgd worden voor een iets grotere tussenruimte (gewenste tussenruimte plus dikte van aanslagnokje), zodat de spoorstaaf ongehinderd kan uitzetten.
Meer informatie
Beneluxspoor.net:
|
|
over spoorspatting.
|
Externe websites:
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Algemeen.
|
|
|
Richtlijnen:
|
|
Spoorwijdtes.
|
|
Spoorstaafhoogte-tabellen Grootspoor (pdf).
|
|
Spoorstaafhoogte-tabellen Modelspoor (pdf).
|
Gerelateerde termen: Marklin, Maerklin, Mærklin
|
Laatste wijziging: 2 okt 2017 15:07 (CEST)
|