Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteurs: Huib Maaskant en Peter Bladergroen
Het is nauwelijks voor te stellen hoe fantastisch een modelbaan er uit komt te zien, wanneer gebruik gemaakt wordt van bouwpakketten voor rails en wissels.
Met enkel railsjablonen op papier, losse (houten) bielzen, echte railspijkers, railstoelen, op maat gemaakte railprofielen en gegoten puntstukken en strijkregels kunt u in een dag een wissel in elkaar knutselen. Voor het zelf fabriceren van rails en wissels kunt u gebruik maken van verschillende leveranciers. Peco en Tillig bieden wissel-bouwpakketten aan.
|
| Afbeelding: 01
|
| Zo gaat het worden...
|
| Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
Redenen voor zelfbouw.
Het zelf bouwen van rails en wissels lijkt in eerste instantie iets voor specialisten. Maar dat is absoluut niet het
geval. Meerdere systemen voor zelfbouw, met zeer uiteenlopende methoden, tonen dit aan. Hoe dan ook, er zijn vele redenen aan te voeren waarom men ertoe zal overgaan zelf het railmateriaal te bouwen:
- De industrie biedt niet datgene aan wat u wenst of nodig heeft.
- Fraaie lage railprofielen, in tegenstelling tot de grof uitgevallen fabrieksrails.
- Wissels met scharnierloze wisseltongen, zoals in het grootbedrijf.
- Fraaie slanke wissels, die een soepele en vloeiende doorloop mogelijk maken.
- Wissels met verhoudingen conform het grootbedrijf.
- De driewegwissel moet een speciale vorm hebben, in tegenstelling tot de uitvoering zoals deze door sommige fabrikanten wordt aangeboden.
- Speciale bijzondere wisselvormen, in plaats van het standaardproduct uit de industrie.
- Wissels met een specifieke en voorbeeldgetrouwe ligging van de biels, in plaats van de gebruikelijke compromissen.
- Een nauwkeurige nabootsing van de bovenbouw, in plaats van de door de industrie opgelegde standaarden.
- Biels uit echt hout, in plaats van de gebruikelijke imitaties met kunststof.
- Specifieke wisselcombinaties zijn te maken, die met industrieel vervaardigde producten nauwelijks te realiseren zijn.
- U wilt alles, inclusief sporen en wissels, van begin af aan zelf maken.
- Toepassing van bijzondere rails voor bijvoorbeeld een diorama of showstuk.
- Er wordt een bijzondere schaal/spoorbreedte toegepast, waarvoor er slechts een beperkt aanbod aan kant-en-klaar railmateriaal voorhanden is.
- Geld besparen door zelf aan de slag te gaan.
- Het plezier van eigenbouw.
Het één-en-ander zal door een bepaalde leverancier wellicht worden aangeboden, maar bij een gewenste
combinatie van materialen klopt het echter maar zelden. Bij de grotere schalen is zelfbouw van sporen en wissels aanzienlijk eenvoudiger dan bij kleinere schalen. Maar ook daar zijn er voldoende systemen die bijna iedereen in de gelegenheid stelt zelf aan de slag te gaan.
Voor een praktische handleiding voor het zelf vervaardigen van spoor en wissels maken we gebruik van de methode van Huib Maaskant. Hoewel deze methode in onderstaand artikel wordt toegepast voor schaal 0 (nul), is deze ook geschikt voor schaal H0. Voor kleinere schalen is het zelf vervaardigen nauwelijks nog mogelijk.
Het spoor
Om zelf rails en wissel te maken, hoeft u niet helemaal 'van scratch te beginnen'. U kunt gebruik maken van bouwsets die de verschillende fabrikanten op de markt brengen. Voor schaal 0 kan men bijvoorbeeld terecht bij Wenz. Wenz levert prachtig materiaal, maar het is heel bewerkelijk. De bouwsets van Hassler daarentegen zijn wat eenvoudiger in gebruik. Met name de wissels van Hassler leveren een stuk minder werk op dan die van Wenz en zien er ook prima uit. Voor schaal H0 kunt u onder andere terecht bij
Andy Reichert's Proto:87 Stores en Tillig. Het materiaal is eenvoudig te bewerken, en tegen heel schappelijke prijzen verkrijgbaar.
|
|
|
| Afbeelding: 02
|
|
Afbeelding: 03
|
| Het aftekenen van de positie van de bielzen
|
|
Het haaks neerleggen van de bielzen
|
| Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
|
Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
Het leggen van de rails begint met het uitzetten van de hartlijn (zie: afbeelding 02). U heeft een stevige en vlakke ondergrond nodig om de rails op te leggen. Gebruik hiervoor 5 mm triplex. Om de spoorstaven te spijkeren moet u nogal wat kracht gebruiken. Een zachte ondergrond van schuim o.i.d. drukt u helemaal fijn en deze is dus ongeschikt. Bovendien is het materieel in schaal 0 vrij zwaar en dan is een beetje stevigheid ook niet weg. De bielzen worden met houtlijm op het triplex geplakt. Een geodriehoek helpt om de bielzen netjes haaks en precies in het midden op de hartlijn te leggen (zie: afbeelding 03). Er zijn ook malletjes die u hiervoor kunt gebruiken, maar de geodriehoek werkt in de praktijk het snelst.
|
|
|
| Afbeelding: 04
|
|
Afbeelding: 05
|
| De bielzen vlakschuren
|
|
Nerven op de bielzen aanbrengen
|
| Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
|
Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
Wanneer de lijm droog is, worden de bielzen vlak geschuurd (zie: afbeelding 04). Kleine verschillen in dikte verdwijnen en de spoorstaven komen echt strak op de bielzen te liggen. Het hout van de bielzen is van zichzelf vrij glad. Door met een railzaagje over de bielzen te schrapen trekt u de nerven in het hout (zie: afbeelding 05). Zo krijgt u mooie doortekende bielzen die er net echt uitzien.
|
|
|
| Afbeelding: 06
|
|
Afbeelding: 07
|
| Hier en daar beschadigingen aanbrengen
|
|
Daarna de bielzen in de beits zetten
|
| Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
|
Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
De bielzen kunt u verder 'verrottificeren' door met een scherp mesje hier en daar een stukje van de kanten te snijden (zie: afbeelding 06). Het lijkt dan net of er stukjes van de bielzen af zijn. In werkelijkheid ziet u dat soort beschadigingen ook, met name op weinig bereden lokaalspoorlijntjes waar de bielzen al een tijdje liggen. Vervolgens worden de bielzen geschilderd met beits op waterbasis (zie: afbeelding 07). De beits komt weer bij Wenz vandaan.
|
|
|
| Afbeelding: 08
|
|
Afbeelding: 09
|
| De spoorstaven op hun plek leggen en met behulp van klemmen fixeren
|
|
Railstoelen en railspijkers
|
| Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
|
Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
Voor het leggen van de spoorstaven heeft u klemmen met de juiste spoorwijdte nodig. Hassler verkoopt dergelijke klemmen per vijf stuks en daar kunt u er eigenlijk niet genoeg van hebben. Ze zijn simpel, maar erg doeltreffend. U zet de schroef midden op de hartlijn vast en zonder verder meetwerk volgen de spoorstaven vanzelf de juiste lijn. Voordat u de klemmen vastdraait, legt u rond de klem de railstoelen onder de spoorstaven. Ongeveer tien tot vijftien centimeter verderop komt de volgende klem (zie: afbeelding 08).
Nadat u zo een meter of wat rails heeft uitgezet, kunt u de bielzen tussen de klemmen eveneens voorzien van railstoelen (zie: afbeelding 10). Controleer af en toe of er geen gekke slinger in de spoorstaven zit. Draai dan de klemmen goed vast. De spoorstaven kunnen nu vastgespijkerd worden. Hassler levert de railstoelen en de railspijkers ook in grootverpakking (zie: afbeelding 09). U heeft er dan ook heel wat nodig en u drukt doorgaans ook nog wel eens een spijker krom.
|
|
|
| Afbeelding: 10
|
|
Afbeelding: 11
|
| Het plaatsen van de railstoelen
|
|
Het vastzetten van de railstoelen met behulp van railspijkers
|
| Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
|
Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
De spijkers timmert u niet vast met een hamer, maar drukt u op hun plaats met een tangetje (zie: afbeelding 11). Dat gaat in twee stappen. Pak de kop van de haaknagel in de bek van de tang en druk de spijker zo diep mogelijk in het hout. Zet nu de tang op de kop en druk het laatste stukje door. Het duurt misschien even voor u de slag te pakken hebt, maar dan gaat het best snel.
|
| Afbeelding: 12
|
| Het eindresultaat. Een prachtig stuk spoor
|
| Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
En dit, (zie: afbeelding 12) is dan het resultaat na het ballasten en het schilderen van de rails. De bielzen behandelt u na met sterk verdunde bleek om de bruine kleur wat uit te bleken. U zou er nog een stoflaagje overheen kunnen spuiten met de airbrush. De spoorstaven worden niet verbonden met raillassen maar met imitaties van lasplaten. Daarvoor kunt u gebruik maken van de plastic lasplaten van C+L Finescale (zie: 'Meer informatie'). De verschillende secties (bezetmelders) zijn dan meteen ten opzichte van elkaar geïsoleerd.
De Wissels
|
| Afbeelding: 13
|
| De tekening vergemakkelijkt het op de juiste plek plaatsen van de onderdelen
|
| Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
Het zelf bouwen van wissels is niet veel anders dan het vastspijkeren van spoorstaven. Alhoewel, zelf bouwen... U kunt een wissel echt helemaal zelf bouwen en alle onderdelen stuk voor stuk fabriceren. Maar dat is over het algemeen toch wel veel werk en daarom kunt u beter gebruik maken van de bouwpakketten van bijvoorbeeld Hassler. Zo'n bouwpakket bestaat uit een tekening op schaal, hout voor de bielzen, gefreesde wisseltongen, een kant-en-klaar puntstuk en voorgemonteerde strijkregels (zie: afbeelding 13). Het bouwen van zo'n wissel in spoor 0 kost u bij elkaar een kleine dag.
|
|
|
| Afbeelding: 14
|
|
Afbeelding: 15
|
| Bielzen op maat zagen en op de tekening plaatsen
|
|
Alle bielzen liggen nu op de tekening
|
| Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
|
Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
U begint met het vastplakken met spuitlijm van de tekening op de ondergrond. Het is wel zo handig om eerst de wissels te bouwen en daarna de verbindende sporen aan te leggen. De bielzen worden op maat gezaagd en met houtlijm op de tekening geplakt (zie: afbeelding 14). Rond de wisseltongen houdt u de 'Nederlandse' indeling aan en niet de 'Zwitserse' waarop de wissels lijken te zijn gebaseerd. Op de langere wisselhouten komt later een Nederlandse wisselsteller (zie: afbeelding 15).
|
|
|
| Afbeelding: 16
|
|
Afbeelding: 17
|
| De bielzen van het wissel vlakschuren
|
|
Daarna de nerven aanbrengen
|
| Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
|
Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
Net als bij het spijkeren van gewone rails, is het vervolgens een kwestie van de bielzen vlak schuren (zie: afbeelding 16), nerven kerven (zie: afbeelding 17) en de bielzen in de beits zetten (zie: afbeelding 07). Pas wel op dat de tekening leesbaar blijft; die heeft u bij het monteren van het wissel nog hard nodig.
|
|
|
| Afbeelding: 18
|
|
Afbeelding: 19
|
| Met de klemmen de spoorstaven fixeren
|
|
Daarna de onderdelen met railspijkers vastzetten
|
| Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
|
Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
U begint met het vastzetten van het puntstuk en de rechte spoorstaven. Het puntstuk en de strijkregel moeten precies volgens de onderliggende tekening worden gemonteerd (zie: afbeelding 18). Op de dubbele bielzen komt een geïsoleerde raillas tussen de wisseltongen en het puntstuk. Dat betekent dat de spoorstaven van het puntstuk wat ingekort zullen moeten worden. De spoorstaven worden vastgelegd door de haaknagels in de bielzen te drukken (zie: afbeelding 19).
Het spijkeren van de spoorstaven gaat in twee fasen. Eerst pakt u de spijker onder de kop beet en drukt u deze zo diep mogelijk in het hout. Dan zet u de tang op de kop van de spijker en drukt u hem tot op de voet van de spoorstaaf in de dwarsligger. Zo werkt u spijker voor spijker de spoorstaven af. De railstoelen rond de strijkregels en de wisseltongen slaat u aanvankelijk over; zij worden als laatste met secondelijm onder de spoorstaven vastgeplakt en daarna gespijkerd.
|
|
|
| Afbeelding: 20
|
|
Afbeelding: 21
|
| Het aanbrengen van de bedrading
|
|
Het wissel is bijna gereed
|
| Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
|
Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
Na de rechte spoorstaven worden de afbuigende spoorstaven vastgezet. Daarna volgen de wisseltongen. Elk stukje spoorstaaf wordt via een draadje apart van spanning voorzien (zie: afbeelding 20). Nadat ook de railstoelen onder de wisseltongen en de strijkregels zijn vastgezet, kunt u gaan nadenken over het verzetten van het wissel.
|
|
|
| Afbeelding: 22
|
|
Afbeelding: 23
|
| De eerste mogelijkheid voor het bedienen van de wisseltongen
|
|
De tweede mogelijkheid voor het bedienen van de wisseltongen
|
| Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
|
Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
De pertinax schuifbielzen van Hassler kunt u beter niet gebruiken. Er zijn twee betere oplossingen. De linker optie (zie: afb. 22) is een stang tussen de wisseltongen, waarvan het midden bestaat uit een rond stukje polystyreen. Het stangetje van de wisselmotor grijpt in een gat in het midden van het plastic. De rechter optie (zie: afb. 23) bestaat uit twee stukjes messing draad (0,8 mm) die op een stukje printplaat zijn gesoldeerd. De wisselmotor verschuift het printje en daarmee de wisseltongen. De laatste vinding is steviger dan de eerste. Wanneer u boven het stukje printplaat een wisselsteller neerzet, ziet u er nauwelijks iets van. Bijkomend voordeel is dat u gemakkelijker de afstand tussen de wisseltongen kunt aanpassen, zodat al het rollend materieel er goed overheen loopt.
|
| Afbeelding: 24
|
| Het eindresultaat: een prima uitziend wissel
|
| Foto gemaakt door: Huib Maaskant
|
Na het ballasten is dit het eindresultaat. Alleen de wisselsteller moet nog gemonteerd worden. Het is even werk, maar dan heeft u wel een wissel dat er een stuk beter uitziet dan de fabriekswissels van Lenz of Peco.
Meer informatie
Encyclopedie:
|
|
|
De bouw van een spoorkraan
|
|
|
|
|
De bouw van een spoorbrug
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Externe websites:
|
|
|
o.a. Kunststof lasplaten.
|
|
|
Avontuur in miniatuur (Huib Maaskant)
|
|
|
Informatie over zelfbouw van wissels (met mooie instructiefilm).
|
Fabrikanten schaal 0
|
|
|
Hassler
|
|
|
Wenz
|
Fabrikanten schaal H0
|
|
|
Proto:87 Stores, Andy Reichert.
|
|
|
Tillig Modellbahn.
|
Diverse schalen:
|
|
|
Op maat gemaakte wissels en kruisingen voor diverse schalen.
|
|
|
Op maat gemaakte wissels voor diverse schalen.
|
Ballastmateriaal
|
|
|
Sceneryshop.
|
Railzaagjes
|
|
|
X-acto Railzaag.
|
|
|
Roco Railzaag.
|
