Woorden - Z: verschil tussen versies

Huidige versie van 15 mrt 2025 om 11:57

Hoofdpagina Categorie-index Index Menu

Vorige | Volgende

Onder redactie van: BeneluxSpoor.net

Zoeken op deze pagina: CTRL + F.

Woord of afkorting:

Z.

(Modelspoor); Benaming van schaal Z. (Schaal 1:220). (3) Meer over Z.

Zamac. of Zamak.

De eerste letters van de toegepaste metalen vormen samen het woord "zamac" of "zamak". Metaallegering voor het maken van modellen (zoals modelauto's en modeltreinen). De legering oxideert niet.
1. (Engels); Zamac is een legering van "Z"ink, "A"luminium, "MA"gnesium en "C"opper.
2. (Nederlands); Zamak is een legering van "Z"ink, "A"luminium, "MA"gnesium en "K"oper. (3) Meer over Zamak.

ZHESM.

Afkorting van Zuid-Hollandsche Electrische Spoorweg Maatschappij. (3) Meer over ZHESM

ZLSM.

Afkorting van Zuid-Limburgse Stoomtrein-Maatschappij. Meer over ZLSM

ZZ.

(Modelspoor); Benaming van schaal ZZ. (Schaal 1:300) Spoorwijdte 4,8 mm. (3) Meer over schaal ZZ.

Zadeldak

(Bouwtechniek); een zadeldak is een zeer gangbaar type dak, dat bestaat uit twee tegen elkaar geplaatste hellende dakschilden die elkaar in de nok snijden. Als de dakschilden ongelijk van lengte zijn, spreken we van een "mank-" of "asymmetrisch zadeldak". (3) Meer over zadeldak.

Zadeltenderlocomotief

Loc, waarbij de waterbakken (watertenders) liggend boven op de ketel zijn aangebracht, zoals het zadel op een paarderug. (1).

Zakspoor

Een zakspoor is een kopspoor dat aan beide zijden een Perron heeft. (5) Zie artikel Basisvormen Meer over zakspoor.

Zand

Zand is hard, los en korrelig materiaal en een van de meest voorkomende natuurlijke stoffen op aarde. Zand bestaat uit zeer kleine stukjes steen, zandkorrels, die in grootte variëren tussen 63 micrometer en 2 millimeter. Als de korrels kleiner dan 63 micrometer zijn heet de grondsoort "silt"; bij korrels groter dan 2 millimeter spreekt men van grind. (3) Meer over zand.

Zandbak

Bak onder omloopplaat, waarin Zand voor de zandstrooier wordt opgeslagen. (1)

Zandkraan

Kraan waarmee de - op stoom of lucht werkende - zandstrooier bediend wordt; "zandkraan erin!": zet de zandstrooier aan. (1)

Zandstralen

Zandstralen is in het dagelijks taalgebruik "gritstralen": een oppervlaktebehandeling van harde materialen waarbij met behulp van een compressor en perslucht gritkorrels tegen een voorwerp worden geblazen om een schuureffect te bereiken. (3) Meer over zandstralen.

Zandstrooier

Dunne pijp op een tractievoertuig waarmee m.b.v. perslucht of stoom, zand vanuit een reservoir voor de aandrijfwielen kan worden gespoten, om de adhesie tussen wiel en spoorstaaf te verhogen. (3) Meer over zandstrooier.

Zekering

(Elektronica, elektrotechniek); een zekering ook "smeltveiligheid" of "smeltzekering" genoemd, beschermt de bedrading van elektrische installaties tegen schade door te hoge elektrische stromen. Bij te hoge stroomsterkte brandt de zekering door. (3) Meer over de zekering.

Zelflosser

Een zelflosser is een wagen voorzien van (zij-)kleppen, waardoor de lading m.b.v. de zwaartekracht gelost kan worden. (4) Meer over zelflosser.

Zelfinductie

(Elektrotechniek/elektronica); Wanneer de spanning over een spoel of trafo plotseling veranderd, ontstaat er over de spoel een hoge spanning. Deze spanning heet inductiespanning. (3) Zie ook: Vonkblussing. Meer over zelfinductie

Zelfsluitend peilglas

Peilglas dat bij de toegangen tot de ketel een afsluitinrichting heeft die automatisch in werking treed bij het springen van het glas. De inrichting werkt met behulp van een kogeltje dat een opening afsluit als het misgaat. (1)

Zeppelin

1. Bijnaam van de stoomlocomotieven van de serie NS 3600, deze locomotieven hadden een puntvormige rookkastdeur, als van 'n brandende sigaar waardoor de ketel gelijkenis vertoonde met het gelijknamige sigaarvormig Duits luchtschip;
2. Bijnaam van de locs van de serie NS 3800-3805, die van een stroomlijnmantel voorzien waren en daardoor enigszins op het luchtschip leken; ook "potvis" "walvis"; tot grotere verwarring: ook twee locs van de serie 3600 (zie 1.) zijn voorzien geweest van zo'n stroomlijnmantel. (1)

Zes-je

(Spoorjargon); benaming voor een zesdelig "treinstel", dus bestaande uit zes rijtuigen (ook "bakken" genoemd).

Zetting

Zetting is het proces waar grond onder invloed van een belasting wordt samengedrukt. Hierbij worden water en lucht uit de poriën geperst. (3) Meer over zetting

Zettingsarm

Zettingsarm betekent, dat de maximale zetting na vijf jaar vanaf het moment van oplevering van een spoorlijn niet meer dan 30 mm bedraagt. (2) Meer over zettingsarm

Zettingsvrij

Zettingsvrij betekent dat de maximale zetting na vijf jaar vanaf het moment van oplevering van een spoorlijn niet meer dan 5-10 mm bedraagt. (2) Meer over zettingsvrij

Zicht

"Op zicht rijden": een baanvak berijden zonder gebruikmaking van de seinen, bijv. bij seinstoring, waarbij de machinist (na overleg met de treindienstleider het baanvak is opgegaan en) al rijdend moet zien of de baan vrij is van treinen en/of andere versperringen, of de wissels goed liggen en of er geen andere obstakels zijn; zie: "huisje-boompje-beestje-rijden". (1)

Zigzag

1. De zijdelingse uitzwenking van de rijdraad ten opzichte van de hartlijn van het spoor; naar beide zijden. (5) Zie: artikel Bovenleiding. Meer over bovenleiding.
2. Een zigzag (of zigzaglijn) is een gebroken lijn van korte stukken die heen en weer gaat en bestaat uit een zich herhalend patroon met steeds dezelfde scherpe hoek. Ook patronen die deze exacte vorm benaderen worden als zigzagpatroon beschouwd. (3) Meer over zigzag.

Zijgang

Het gangpad van het rijtuig loopt aan de zijkant, het rijtuig is in coupés ingedeeld, waarin de stoelen zijn opgesteld. (19) Meer over zijgang.

Zoutzuur

Zoutzuur of zoutgeest is een waterige oplossing van het gas waterstofchloride. Het is een veelgebruikt reagens in de scheikunde; jaarlijks wordt ongeveer 20 miljoen ton zoutzuur geproduceerd. Zoutzuur is een sterk anorganisch zuur dat corrosief is. (3) Meer over zoutzuur.

Zuiger

1. In de cilinder heen- en weer gaand werktuig dat door stoommdruk in beweging gebracht en gehouden wordt, en waardoor stoomdruk dus omgezet wordt in beweging.
2. Bijnaam van de locomotieven van de serie NS 1900, die een enorme trek hadden op het vuur, zo sterk dat bij wijze van spreken de kolen van je schop gezogen werden. (1)

Zuigerschuif

Stoomschuif in de vorm van twee op één stang gemonteerde zuigers; tegengesteld: "Bakschuif". (1)

Zuigerstang

Stang aan de zuiger, die de beweging van de zuiger naar de "kruiskop" overbrengt. (1)

Zuur

Een zuur is een begrip uit de scheikunde. Zuren zijn de tegenhangers van de basen. Zuren en basen reageren met elkaar in een proces dat neutralisatie genoemd wordt. Een waterige oplossing wordt zuur genoemd wanneer de zuurgraad (pH) lager is dan 7. (3) Meer over zuur (scheikunde).

"Zuurbier"

Zie ook Had je me maar. Bijnamen van respectievelijk de locomotieven NS 1501 en 1507 (ex-NCS 21 en 27), minder vleiend bedoelde benaming. "Had je me maar" en "Zuurbier" waren twee Amsterdamse straattypes kort na de eerste wereldoorlog. "Had je me maar" liet zich in 1921 verkiesbaar stellen door de "Vrije Socialisten" voor de gemeenteraad van Amsterdam, uit protest tegen geldende stemdwang. hij werd met een overweldigende meerderheid gekozen. Deze namen zullen wel voor uitgerekend deze locomotieven gekozen zijn omdat zowel de personen als de locs twee eenlingen waren en geen types van een grote serie. (1) Meer over Zuurbier.

Zwaar

Zwaar rijden: rijden met ver geopende regulateur en/of hoge vullingsgraad, waarbij veel stoom verbruikt wordt, waarbij de slagen van de zuiger "zwaar" klonken; nodig bij zware treinen; tegengesteld: "Licht" rijden. (1)

"Zwart"

1. "Zwarte olie": oververhitte olie, zwart van kleur; "het zwarte werk": het drijfwerk, de machineonderdelen die met deze olie gesmeerd worden, waardoor ze de zwarte kleur er van krijgen na smering. (1)
2. "De zwarte bende". Bijnaam voor de treincontroleurs, die boven conducteurs en hoofdconducteurs stonden, en die in een zwart uniform gekleed gingen; (1)
3. "Het zwarte koor": bijnaam voor de machinisten, die in een weliswaar ander, maar toch ook zwart uniform gekleed gingen. (1)

Zwartkop

Bijnaam van de verschillende locomotiefseries: de NS 2100 en de NS 4100 (later omgenummerd tot NS 3400, waarvan een aantal gebouwd waren door de locomotieffabrikant Zwartzkopf te Berlijn. (1)

Zwavel

Zwavel is een scheikundig element met symbool S en atoomnummer 16. Het is een geel niet-metaal. (3) Meer over zwavel.

Zwaveloxide

Zwaveloxide (SO_x) is de verzamelnaam voor zwaveldioxide (SO₂) en zwaveltrioxide (SO₃). Het is een verbrandingsproduct van zwavel met lucht. Het komt met name vrij bij het verbranden van zwavelhoudende fossiele brandstoffen, zoals sommige soorten aardolie, bruinkool of steenkool en is een van de belangrijkste componenten van luchtvervuiling en smog. (3) Meer over zwaveloxide.

"Zweed"

"Zweed" was de bijnaam van de locomotieven van de series NS 4000 en 4700. Deze locomotieven hadden elektrische frontseinen, een schijnwerper en verlichting onder de voetplaat ten behoeve van de smering van het mechaniek. Als 's nachts deze verlichting brandde, had het geheel iets weg van een kerstboom. (De meeste andere locomotieven hadden een andere, minder fel brandende verlichting, en doorgaans geen drijfwerkverlichting. Het personeel moest ’s nachts het drijfwerk bijlichten met een fakkel.) (1) Zie ook Zweedse kar.

"Zweedse kar"

Bijnaam van de locomotieven van de serie NS 4000, die in Zweden gebouwd waren. (1) Zie ook Zweed en Kerstboom.

Zwerfstroom corrosie

Het verschijnsel dat metalen in oplossing gaan op plaatsen waar de retourstroom uit een object treedt. (2) Meer over zwerfstroom corrosie Nog meer over zwerfstroomcorrosie.

Zwitserse notatie

(Grootspoor); bij de Zwitserse notatie wordt het aantal aangedreven assen en het totale aantal assen aangegeven, de zogenaamde "asindeling". Zo is bijvoorbeeld de "GTW 2/6" een treinstel met zes assen, waarvan er twee aangedreven worden; welke dat zijn kan uit de notatie niet afgeleid worden. (3) Meer over Zwitserse notatie.