Woorden - K: verschil tussen versies

Huidige versie van 25 mei 2025 om 10:05

Vorige | Volgende

Onder redactie van: BeneluxSpoor.net

Zoeken op deze pagina: CTRL + F.

Woord of afkorting:

k.

Koprijtuig van een treinstel. De kleine letter k wordt bij het weergeven op de rijtuigen altijd als laatste vermeld. Bijv: "mBDk", "BDk".

K.

Keukencompartiment aanwezig. Komt bijvoorbeeld voor in "BKD" bij de Plan-W rijtuigen.

KEMA.

KEMA is het acroniem van "N.V. tot Keuring van Elektrotechnische Materialen Arnhem". Zie: KEMA-KEUR.

KROL.

(Grootspoor); (afkorting van "KRaan Op Lorries"). Een "krol" , is een graafmachine of hijskraan, voorzien van wielen met rubberen banden, die geschikt is gemaakt om ook over het spoor te kunnen rijden. Een krol is daarom aan de voor- en achterzijde voorzien van een beweegbaar frame met een spooras (met twee stalen wielen, dus totaal vier). Deze worden "lorries" genoemd. Ze kunnen hydraulisch opgehaald of neergelaten worden. In de neerwaartse stand is de krol in staat om op de rails te rijden. (3) Meer over de krol.

KWP-vulling

Vulling voor de lagerpot van wagens, bestaande uit Katoen, Wol en Paardehaar, bestemd voor het vasthouden van de smeerolie voor het lager. (1)

Kaai

(België) Perron. Naast "perron" wordt in België de term "kaai" gebezigd. Een perron en een kade lijken inderdaad op elkaar. "de trein aan de kaai zetten".

Kaapspoor

Kaapspoor is spoor met een spoorwijdte van 1067 mm. (3,5 Engelse Voet). (3) Meer over Kaapspoor.

"Kaasmes"

Bijnaam voor de regulateur, die met zijn beide handvaten aan de uiteinden en de knik in het midden een duidelijke gelijkenis met een kaasmes vertoond. (1)

Kabel

1. (Elektrotechniek); Een kabel is een samenstel van twee of meer geïsoleerde elektrische leidingen (draden), met een gezamenlijke mantel.
2. (Werktuigbouw) Een kabel is een samenstel van meerdere stalen draden (bijvoorbeeld de kabel van een hijskraan).

Kabelspoor

Spoorbaan met een hoog hellingpercentage, waarbij de voertuigen door middel van een kabel voortbewogen worden. (3) Meer over Kabelspoor.

Kachel

De vuurkist met het vuur erin. Het vuur. "een dunne kachel:" een dunne laag brandende kolen op het rooster. "een goede kachel, een slechte kachel:" een goed respectievelijk slecht brandend vuur. "een blanke kachel met een goede ligging:" een schoon vuur met goed verspreide kolen. "er een kachel inzetten:" zorgen voor een flink vuur voor het begin van een rit met een zware trein. "een lekker kacheltje:" een flink vuur van grote stukken steenkool en daardoor lekker los liggend, een uitgespreid over een goed doorgebrand ondervuur. Weersgesteldheid (veel of weinig wind) en tonnage van de te trekken trein bepaalde de grootte van dit kacheltje. Het kacheltje werd zo'n 15 à 20 minuten voor het vertrek van de trein opgebouwd. "kachel opzetten:" vuur aanleggen. (1) Zie ook "blank" en "vuur".

Kalibreren

Kalibreren is het vergelijken van een systeem of apparaat met behulp van een standaard lijst met gegevens om de eigenschappen vast te stellen. Het af- of instellen om het in overeenstemming te brengen met de specificatie wordt justeren genoemd. (3) Meer over kalibreren.

Kaliumsulfaat

Kaliumsulfaat is een anorganische verbinding met als brutoformule K2SO4. (3) Meer over kaliumsulfaat.

Kameel

Bijnaam van het diesel-electrische directierijtuig van de NS, nummer 20, dat aan beide zijden verhoogde bestuurderscabines heeft, die als bulten boven het dak uitspringen, net als bij een kameel de bulten bovenop de rug. Zie ook: Dromedaris. (1) Meer over kameel.

Kamer

Machinistenhuis. "de kamer moet schoon en stofvrij blijven:" het machinistenhuis moet goed schoongehouden worden. Zie ook "kamer en suite". (1)

Kamer en Suite

Bijnaam van de locomotieven van de serie NS 3100 en 3200, waarbij het machinistenhuis van de tender gescheiden werd door twee ijzeren deuren, zoals bij twee kamers en suite. (1)

Kammen

(België): "Zijn haar gaan kammen:" met het pookijzer in het vuur gaan, om dit bij te werken. net als bij het kammen trek je dan als het ware "klitten" slakken uit elkaar. (1)

Kan

Kan met smeerolie om het drijfwerk mee te smeren. Men onderscheidt de "gewone kan" en de "lange kan", een kan met een lange tuit waarmee moeilijk bereikbare delen gesmeerd worden. (1)

Kandelaar

(België): vertakkingssein met twee, drie of vier armen. dit is altijd een bordessein, dat gelijkenis vertoond met een kandelaar, omdat het opgebouwd is uit één gemeenschappelijke grondpaal, met daaruit, op het bordes, meer dan één paal. (1) Zie: Vertakkingssein.

Kanonnieren

Het op de treeplank buiten aan de personenrijtuigen van een rijdende trein van de ene coupé naar de andere lopen, om naar binnen te kijken. werd veel gedaan door voyeurs, die mensen wilden begluren tijdens het bedrijven van de liefdesdaad, wat nogal eens gedaan werd in de vroegere coupés die niet verbonden waren door een gangpad in het rijtuig maar uitsluitend via treeplanken buitenom. (1)

Kant

Kantje opzetten: extra kolen of briketten stapelen op de waterbakken van de tender, naast de eigenlijke voor de kolen bestemde ruimte, dit om zoveel mogelijk kolen mee te nemen. (1)

Kantcode

De kantcode geeft bij een wissel aan welke van de drie mogelijke takken bedoeld wordt. Mogelijke waarde: V = Voor, L = Links, R = Rechts.

Kanteel

Een kanteel of "tinne" is een onderdeel van verdedigingswerken. Het is een rechtopstaand, vierkant of rechthoekig stuk van een borstwering, met eventueel een schietgat in het midden. Kantelen worden al sinds de oudheid gebruikt als verdedigend element, later, vanaf de Middeleeuwen, ook als verfraaiing (3) Meer over kanteel.

Kantelen

1. Meervoud van Kanteel
2. Naar één kant omvallen, of (iets) een andere kant op leggen of draaien. (19) Meer over kantelen.

Kantelbaktrein

Bij kantelbaktreinen wordt de gehele trein in tegengestelde richting gekanteld dan de middelpuntvliedende krachten. Dit stelt de trein in staat om op hogere snelheid, bestaande trajecten te berijden. (3) Meer over Kantelbaktrein.

Kanteldijk

Een kanteldijk is een waterkerende constructie langs een (spoor)weg bij doorsnijding van een waterkering. (2) Meer over kanteldijk.

"Kantoor"

Bijnaam voor een (modern) machinistenhuis.

Kap

1. Dak van machinistenhuis. "onder de kap": in het machinistenhuis.
2. Overkapping: "onder de kap": onder de overkapping van het station. (1)

Kar

Locomotief. "de meester en zijn kar:" de machinist en zijn locomotief. "dubbele kar:" locomotief met 3 of 4 cilinders waarbij 2 assen direct door een drijfstang aangedreven worden. "losse kar:" locomotief die los rijdt, dus zonder wagens of rijtuigen. zie ook: "wagen". (1)

Kardinaal

Bijnaam van de diesel-elektrische loc nr. 2530, die een tijd lang een paarse kleur had, zoals kardinalen dikwijls dragen. (1)

Kareltje

Bijnaam van de locomotieven van de serie HSM 201-208 en 220, die gebouwd waren bij Carels Frères te Gent. (1)

Karren

(Werkwoord): rijden, "karren maar!" (1)

Karton

Karton is papier bestaande uit meerdere lagen, met als gevolg een gewicht van meer dan 179 g/m2. Het is ook een benaming voor een verpakking van bordpapier, zoals frisdrank in karton. (3) Meer over karton. Zie ook: Papier en karton.

Kasse

(België): Gentse bijnaam voor loc van het type 53. Ook: bok (Limburgs), broekverbrander (Leuvens). Kasse werd gebruikt omdat de loc eruit zag als een vierkante bak, dus als een kas. (1)

"Kastje"

Benaming voor een personenrijtuig. Een personenrijtuig zag er dikwijls uit als een soort kast. vergelijk "bakje". (1)

Kathode

(Elektronica); in een elektrisch systeem met twee polen of elektroden is de kathode (Grieks κάθοδος, weg naar beneden) de pool waar de elektronen het systeem ingaan. De tegengestelde pool of elektrode heet de anode. De begrippen kathode en anode hebben betrekking op de richting van de doorgevoerde stroom. (3) Meer over kathode.

Katoen

1. "Geef 'm van katoen". Laat de loc flink werken. (1) Zie ook: Op z'n donder geven.
2. Katoentje: pit in olielamp of oliebak.: katoentje zetten. (1)

Kattekop

Stoomafsluiter in de stoomdom, die met de regulateurhendel bediend wordt. Heeft een enigszins ronde vorm, als van een kattekop. (1)

Kattenrug

Een kattenrug is de benaming voor de verticale uitzetting van een spoorstaaf door hoge temperaturen. Zie ook: Spoorspatting.

Keerdriehoek

Zie: Driehoeken.

Keerlus

Een op een wissel aangesloten stuk rails, zodanig aangelegd, dat wanneer een trein via het afbuigende spoor het wissel verlaat en dus de keerlus in rijdt, de trein via het rechtdoorgaande spoor weer op datzelfde wissel terugkeert. Wanneer de trein over het doorgaande spoor van het wissel de keerlus in rijdt, zal de trein het wissel weer bereiken over het afbuigende spoor. (3) Zie: artikel Keerlus. Meer over Keerlus.

Keerlusschakeling

Elektronische schakeling (ook keerlusmodule genoemd) die de polariteit in een keerlus tijdig veranderd, teneinde kortsluiting tussen linker- en rechter spoorstaaf te voorkomen. Zie: Keerlus.

Keerlussectie

Het geïsoleerde gedeelte in de rails (de sectie) van een keerlus, waar de polariteit wordt veranderd door de keerlusmodule. Zie: artikel Keerlus.

Keerspoor

Spoor waarop treinen van rijrichting kunnen veranderen, het zogenaamde keren. (2) Zie het artikel Treinen keren. Meer over keerspoor.

KEMA-KEUR

KEMA-KEUR is een keurmerk voor de veiligheid van elektrische apparaten en materialen. Het merk is eigendom van voormalig KEMA, een acroniem van de "N.V. tot Keuring van Elektrotechnische Materialen Arnhem". Eind 2009 verleende KEMA aan het Duitse bedrijf DEKRA het exclusieve recht om dit keurmerk voortaan te gebruiken. (3) Meer over KEMA-KEUR.

Kemlerbord

Een Kemlerbord is een rechthoekig oranje bord en geeft informatie over de lading van het betreffende voertuig. De gevarenklasse staat in combinatie met een stofidentificatienummer vermeld. (3) Meer over Kemlerbord.

Kemler-code

(GEVI-code) Codering voor gevaarlijke stoffen. (3) Zie ook Kemlerbord. Meer over Kemler-code.

Keperbaak

Een keperbaak is een schuin geplaatst bord voorafgaand aan een sein. Zie Baak en het artikel Borden en overige speciale seininrichtingen.

Keramiek

Keramiek is een anorganisch materiaal dat noch een metaal noch een polymeer is. Voorbeelden van keramieken zijn bijvoorbeeld aardewerk, steengoed en porselein, maar daarnaast valt ook te denken aan diamanten, supergeleiders en implantaten. (3) Meer over keramiek.

Keramisch

Gemaakt van keramiek. (27) Meer over keramisch.

Keren

Een trein die op zijn bestemming(station) is aangekomen en met hetzelfde materieel onder een ander treinnummer terug keert in de richting van zijn herkomst, maar kan een ander station als bestemming hebben. Meer over Keren. (2) Zie ook kopmaken Meer over keren.

Kerf

(Engels); "kerf offset instelling" is een instelling bij een lasercutter (lasersnijder). De kerf is het gedeelte van het materiaal dat de laser wegbrandt tijdens het snijden. Het is de breedte van de laserstraal. Het varieert meestal van 0,08 mm – 1 mm, afhankelijk van het materiaaltype en andere voorwaardelijke factoren. Zie artikel Lasersnijden en -graveren. Meer over kerf (Engels).

"Kerstboom"

Bijnaam van de locomotieven van de series NS 4000 en 4700. Deze locomotieven hadden elektrische frontseinen, een schijnwerper en verlichting onder de voetplaat ten behoeve van de smering van het mechaniek. Als ’s nachts deze verlichting brandde, had het geheel iets weg van een kerstboom. (De meeste andere locomotieven hadden een andere, minder fel brandende verlichting, en doorgaans geen drijfwerkverlichting. Het personeel moest 's nachts het drijfwerk bijlichten met een fakkel.) (1)

Ketel

Zie: Stoomketel.

Ketelfront

Voorfront. (1)

Ketelkeuring

Nieuwe ketels moesten volgens de wet: "Algemeen Reglement Dienst op de Spoorwegen" na acht jaar worden getest. Tussentijds werd er door middel van een persing, eens in de vier jaar getest.

Ketelonderzoek

Zie: "Ketelkeuring".

Ketelwassen

Het wassend verwijderen van ketelsteen uit de niet onder druk staande en koude locomotiefketel. Ook: Ketel wassen. (1)

Ketten

(België); Ketten is het bonken en stoten van een slecht aan de locomotief gekoppelde tender. (1)

Kettinghor

Een kettinghor is een spooronderhoudsmachine. (3) Meer over Kettinghor.

Kikker

"Kikkertje:" bijnaam van kleine locomotieven zoals de serie NS 8100. waarschijnlijk zo genoemd omdat ze bij het aanzetten met een zware trein wel eens een sprongetje maakten. "zware kikker:" bijnaam van de locomotieven van de serie NS 8500 en 8700. vgl. "Hippel". (1)

Kikkers

Naam voor de NS 8100.

Kikkertje

Zie: Kikker.

"Kikket"

Bijnaam van de locomotieven van de serie NS 7700. "Kikket" is een Fries woord dat 'kleintje' betekent. Deze locs waren inderdaad klein. Ook: "Haarlemmermeertje", "Bello". (1)

"Kippenlijn"

Kippenlijn is de bijnaam van de spoorlijn van Ede naar Barneveld, die loopt door een gebied met veel kippenhouderijen. (1)

Kist

Vuurkist. "de kachel door de kist gooien:" de kolen van het vuur verspreiden over het hele roosterbed van de vuurkist. ook: "het vuur door de kist halen". (1)

Kit

(Engels) 1. Bouwpakket.
2. (Bouwkundig). Verzamelnaam voor (taai)vloeibaar afdichtingmateriaal, bijv. siliconenkit. (3) Meer over kit.

Kitbashing

(Eng.) Het maken van modellen d.m.v. aanpassingen aan, of het versnijden van, één of meerdere bestaande modelbouwpakketten, teneinde daaruit een nieuw model te maken/samen te stellen. Zie: Kitbashing en scratchbuilding modelbouwtechnieken en Kit.

Klappen

Een klappend geluid maken. "de loc klapt erover:" boven de locomotief klinkt het klappende, blaffende geluid van de exhaustor, dat door de schoorsteen naar boven komt (bovenaan dus). (1)

Klapper

(België): Knalsein. ook: "Pétard". (1)

Klaprooster

(België): Valrooster. (1)

Klapwissel

Wissel dat een vaste stand heeft, en niet bediend hoeft te worden. Wel is een veerinrichting aangebracht waardoor de tongen, bij voor de rijdende trein verkeerde stand, opengereden kunnen worden. na passeren van de trein "veren" of "klappen" de tongen weer in de oude stand. Ook: Woorden - V#Veerwissel

Klasse

Aanduiding voor verschillende vormen van comfort. (3) Meer over Klasse.

Klassebord

Bord met klasse-nummer, die aan de buitenzijde van een coupé of treinstel wordt gehangen.

Klassieke beveiliging

De klassieke beveiliging is een systeem dat tot 2006 gebruikt werd. Meer over Klassieke beveiliging.

Kleef

Bij heipalen de weerstand die een ingeheide paal aan een volgens de paal-as gerichte belasting kan bieden als gevolg van de wrijving en de eventuele adhesie langs de omtrek van de paalschacht. Bij omlaag gerichte belasting vormen de belasting en de puntweerstand van de paal te samen het draagvermogen. Onder bepaalde omstandigheden kan zich bij op stuit geheide palen negatieve kleef ontwikkelen, doordat nazakkende grond als het ware aan de paal gaat hangen. Een heipaal die zijn draagvermogen geheel ontleent aan de kleef heet kleefpaal. (2) Meer over kleef.

Klei

Klei is een klastisch sedimentair gesteente, dat voornamelijk bestaat uit lutum, gronddeeltjes kleiner dan 2 µm. (3) Meer over klei.

"Kleine Dakota"

NS 4300 (2e serie) Ook wel kleine Jeep genoemd.

"Kleine Jeep"

NS 4300 (2e serie) Ook wel Kleine Dakota genoemd.

Kleine jumbo

Kleine jumbo was de bijnaam van de sneltreinlocserie NS 2100, die tot grote prestaties in staat waren. Zie ook: Tenderjumbo. (1)

Kleine remproef

Remproef waarbij de werking van de pneumatische treinrem beproefd wordt. In principe wordt de kleine remproef genomen bij de laatste beremde as. Deze beproeving vindt plaats na wisseling van rijrichting, als de treinleiding verbroken is geweest of als de trein langer dan 2 uur heeft stilgestaan.

Klemveer

Veer (M-veer) waarmee de spoorstaaf op de rughellingplaat wordt vastgezet. Meer over rughellingplaat.

Kleuren

Zie: Kleurenkaart NS

Kleurenkaart NS

Op het BNLS-forum is daar een draadje over: Kleuren NS

Kleurtemperatuur

De kleur van het licht (van een lamp, TL-buis of ledstrip) wordt aangegeven met "kleurtemperatuur". (3) Meer over kleurtemperatuur.

Klimspiraal

Het omhoog of omlaag laten rijden van treinen door het gebruik van een spiraalvormig spoor. Zie het artikel Hellingen/klimspiralen.

Kloksein

Een kloksein is het belgeluid dat door een seinklok wordt gegenereerd bij een naderende trein. De overwegwachter werd vroeger voor een naderende trein gewaarschuwd door een belsignaal van een seinklok (overwegklok). Hij wist dan dat hij de bomen of rolhekken moest sluiten. (3) Zie ook: Seinklok. Meer over kloksein.

Klomp

"Op klompen lopen:" rijden met een platte wielband onder de loc of wagen, wat een klossend, stampend geluid geeft, als van op klompen lopen. "trek haar de klompen maar aan:" laat de loc maar weer eens flink werken. (1)

Klompentrein

Klompentrein was de benaming voor een trek-duwcombinatie met aan elke kop een NS 2200 loc, met daartussen één of meerdere Plan E rijtuigen. Deze combinatie reed hoofdzakelijk in landelijke gebieden en kreeg om deze reden haar bijnaam.

Klonteren

"Het vuur klontert:"- loopt uit, d.w.z. er lopen slakken uit de kolen tussen de roosterstaven. Zie ook: "Loopkolen". (1)

Kloot

(NS-Jargon). Contragewicht bij wissel, meestal handwissel. Zie afbeelding 01 in het artikel Railgeometrie.

Knalsein

Een knalsein is een met buskruit gevuld doosje, dat op de rails geklemd wordt, en ontploft, als er een trein overheen rijdt, deze ontploffing wordt door de machinist gehoord en is een opdracht tot het maken van een noodremming. Wordt alleen in noodgevallen gebruikt. (1) Meer over knalsein.

Knijpen

Stoomtoevoer naar de cilinders verminderen, afknijpen, door de regulateur terug te zetten. (1)

Knooppunt

Een halteringsplaats waar meerdere treinstromen samenkomen en waar (vrijwel) alle passerende treinen halteren. (2) Voor meer uitleg, zie: Knooppunt. Meer over knooppunt.

Knor

"Een beste knor onder de deur: "een flink heuveltje kolen in de vuurkist onder de vuurdeur. zie ook: "Bult". 2 - Benaming van de grote remkraan van het fabrikaat Korr of Kunze-Knorr. (1)

Knorr bremse

Knorr-Bremse AG is een Duitse fabrikant van remsytemen voor rail- and commerciele voertuigen, werkende door middel van samengeperste lucht, opgericht in 1905. Zie ook: Knorr-rem (3) Meer over Knorr bremse.

Knorr-rem

Knorr-Bremse (merknaam). Remsysteem oorspronkelijk ontwikkeld als pneumatische rem voor goederentreinen. Nu een algemeen voorkomend remsysteem voor divers materieel. Zie: Remmen.

Knuckle couplers

Knuckle couplers oftewel "Knuckle"-koppelingen zijn een semi-automatische vorm van treinkoppelingen (klauwkoppelingen) waarmee wagons en locomotieven veilig aan elkaar kunnen worden gekoppeld, zonder dat spoorwegpersoneel tussen de voertuigen hoeft te komen. (3) Meer over de knuckle coupler.

Koeiekop

Aansluitingssein, dat toont welke kant van de aansluiting/splitsing/aftakking bereden zal worden. Dit sein heeft een driehoekige vorm, als van een koeiekop. (1)

Koekebakker

Benaming voor een onvakkundige, knullige machinist, vooral wanneer hij zonder dat dat nodig was veel stoom verbruikt. (1)

Koelpasta

(Thermodynamica); koelpasta is een stof die de thermische geleidbaarheid tussen twee oppervlakten verhoogt, vooral gebruikt voor de koeling van actieve elektronische componenten. Het is namelijk zeer belangrijk bij bijvoorbeeld computers dat de koeler/koelplaat een goed contact met de processor heeft. Dat wordt bereikt met behulp van zogeheten "koelpasta". Geen enkel materiaal heeft een volledig vlak oppervlak, daardoor zit er lucht tussen. Lucht is echter een warmte-isolator. De koelpasta maakt een groter contactoppervlak en zorgt er met name voor dat er zich zo min mogelijk lucht tussen twee oppervlaktes bevindt. (3) Meer over koelpasta.

Koelplaat

(Thermodynamica); een koelplaat is een stuk metaal (meestal aluminium) dat de temperatuur van een elektrotechnische component verlaagt door de ontwikkelde warmte over een groter oppervlak uit te stralen. Een koelplaat wordt ook wel "koellichaam", "koelblok" of "koelprofiel" genoemd.(3) Meer over koelplaat.

Koersbak

Een bak hangend aan de zijkant van de trein. In de bak bevinden zich diverse platen met eindbestemmingen van een trein. Kwam o.a. voor op de Hondekoppen, ICR, DDM-1 en Plan W.

Koersbord

Bord dat bevestigd is in-, of aan de zijkant van de trein, met op het bord een vermelding van enkele stopstations en de eindbestemming.

Koersrol

Rol die bevestigd is aan de zijkant van (en soms in) de trein met de eindbestemming van de trein.

Koerswagon(s)

Enkele rijtuigen die van de trein worden losgekoppeld en die met een andere trein verder gaan naar een andere bestemming. (3)

Koetsak

(België, <Fr. Cul de sac): Doodlopend spoor. Het Franse woord betekent: "blinde steeg", "slop". (1)

Koffie

Vuil water, zichtbaar in het peilglas: "het wordt koffie. op de koffie zijn:" door het vuile water last hebben van opkoken en daardoor te weinig stoom hebben. (1)

Kolen

Steenkool. Brandstof voor onder andere stoomlocomotieven. (3) Meer over Kolen.

Kolenbijter

Machinist die verschrikkelijk zuinig rijdt, om zo weinig mogelijk kolen te gebruiken. (1)

Kolenboer

"De kolenboer is op de lijn:" gezegd wanneer je over een spoorlijn rijdt en er veel zij- of tegenwind staat: de trein gaat dan moeilijk vooruit, de loc moet hard trekken, verbruikt veel energie en dus veel stoom, waardoor er weer een stuk harder gestookt moet worden: de stoker moet dan veel kolen over de schop laten gaan, net als een scheppende kolenhandelaar. (1)

Kolenbunker

Een kolenbunker is een bergplaats voor kolen.

Kolendrager

Iemand die kolen de locomotief insjouwt. Hij heeft een mandje met daarin kolen op z’n schouder, daarmee gaat hij een tegen loc of tender staand laddertje op, keert het mandje om in de kolenruimte, gaat naar beneden, vult het mandje weer, waarna alles zich herhaalt. de kolendrager moet vele malen op en neer, voordat hij klaar is met laden. Bij uitbreiding: de man die de locs van kolen voorziet, op welke wijze dan ook. (1)

Kolenkraan

Hijskraan in het kolendepot voor het laden van kolen in een tender van een locomotief. Zie het artikel Het stoomlocomotievendepot.

Kolenpark

Een kolenpark is een omheinde ruimte op emplacement voor het bewaren van kolen voor de locomotieven. zie ook: "Tuin". (1)

Kolenpikker

1. Kolenbijter.
2. (machinist) die kolen pikt, steelt. (1)

Kolenpremie

Premie aan een machinist en stoker wanneer die minder dan een gestelde hoeveelheid kolen verbruiken op de loc. De machinist kreeg altijd twee keer zoveel premie als de stoker. (1)

Kolentender

Tender achter een stoomlocomotief waar de kolen en ook het water in worden opgeslagen

Kolentip

Hijswerktuig waarmee volledige gevulde kolenwagens in één keer in een schip (of bij een elektriciteitscentrale) konden worden gelost. (3) Meer over kolentip.

Kolenvreters

Serie NS 3900.

Kollek

(België): Collega, vooral collega-treinbestuurder, en andere collega-spoorwegmensen op de trein. (1)

Konijnenhok

Kast voorzien van tyfoons. Onder andere op het dak van loc serie NS 1600.

Koninklijk materieel

De Koninklijke trein. Een samenstelling van diverse rijtuigen ten behoeve van het Koninklijk huis. Is per 2023 opgeheven.

Kont

"Achter zijn kont hebben:" achter zich hebben, achter de locomotief hebben. "onder zijn kont:" onder zich hebben. ook: "achter, onder z’n reet. op z’n kont zitten" of: "op z’n reet zitten:" gezegd van de loc als de wielen blokkeren bij het remmen, waardoor de loc glijdend remt, is iemand die op ijs gevallen is en zittend voortglijdt. "kop en kont:" voorkant en achterkant, daardoor: locomotief waarbij voorkant achterkant is en omgekeerd, dus tenderloc, die beide kanten op even snel kan rijden, wat een loc met losse tender niet kan (vooral bijnaam van de serie NS 5500). "het sein valt op z’n kont:" het sein valt plotseling op onveilig (de seinarm "valt" inderdaad), zie ook: "Voor z'n smoel gooien". (1)

Kookpijp

(Jargon); benaming voor een vlampijp. Deze loopt door de vuurkist heen, van boven bij het ketelfront, schuin naar onder bij de vuurbrug. Verscheidene van deze pijpen lopen door de vuurkist om de circulatie van het ketelwater te verbeteren en het verwarmd oppervlak te vergroten. De vuurbrug steunt er op. Zie ook: vlampijp. (1) Zie ook: Waterpijp.

Koolborstel

Dient om de elektrische spanning over te dragen op het draaiende gedeelte (de collector) van een elektromotor. Koolborstels worden gemaakt van synthetisch gemaakt grafiet: dit wordt geproduceerd uit cokes, vermengd met teer, in vorm geperst en daarna voorgebakken en uiteindelijk volgens het Acheson-proces onder hoge stroomsterkten omgezet in "elektrografiet". Voor stroomsterkten tot 12 A/cm² wordt dit "elektrografiet" toegepast. (3) Meer over grafiet.

Koolstoffilm weerstand

Een koolstoffilm weerstand (in de volksmond kortweg: "koolweerstand" genoemd) bestaat uit een drager, met daarop een dunne opgedampte laag koolstof, waarin een spiraal is gesneden om de juiste weerstandswaarde te bereiken. Een koolstoffilm weerstand lijkt qua constructie veel op een metaalfilm weerstand. (3) Meer over koolstoffilm weerstand.

Koolteer

Koolteer is teer verkregen uit steenkolen, een zwarte taaie vloeibare massa die hoofdzakelijk uit polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) bestaat (3) Meer over koolteer.

Koor

Het zwarte koor. zie "Zwart". (1)

Kop

1. Uiteinde van de drijfstang; "kleine kop:" korte eind; "grote kop:" grote eind; "kop en kont:" zie "kont". (1)
2. (België): "De dikke kop van de bielle:" de grote kop (of: het grote eind) van de drijfstang. "de kleine kop van de bielle:" het korte eind van de drijfstang. (1)
3. "Een sein voor z’n kop gooien:" zie smoel. (1)

Kopbak

Zie Koprijtuig.

Kop en kont

Bijnaam. Zie ook: "Bakkie", "NS 5500".

Koperchloride

Koper₂chloride is koperzout van waterstofchloride, met als brutoformule CuCl₂. Het komt in de natuur voor als het mineraal eriochalciet. Het is een geel-bruine vaste stof die langzaam water absorbeert uit de lucht en daarbij een blauw-groen dihydraat vormt. Het is een ionaire verbinding en is derhalve zeer goed oplosbaar in water.(3) Meer over koperchloride.

Kopdeuren

De deuren aan elk kop-einde van een rijtuig (de overgangsdeuren naar een ander rijtuig). Deze zijn altijd open (niet afgesloten) behalve als het een kopdeur betreft van het eerste rijtuig en het laatste rijtuig.

Koploper

1. (Grootspoor); de bijnaam voor de treinstellen van het type ICM (ICM-3 en ICM-4). De naam Koploper is ontstaan door de mogelijkheid de treinstelkoppen bij het combineren met elkaar te verbinden. Oorspronkelijk werd er dan ook gesproken van de doorloopkop, een kop waar je doorheen kunt lopen dus.
2. (Modelspoor); treinbesturingsprogramma Koploper (gratis). Gemaakt door Paul Haagsma (Pahasoft). Paul is helaas in 2019 overleden. Zie het artikel Treinbesturingssoftware.

"Koploper baan"

Term die steeds vaker op diverse modelspoorfora gebruikt wordt. Met koploper baan wordt een modelspoorbaan bedoelt, die middels een computer met daarop het treinbesturingsprogramma "Koploper" bestuurt wordt.

Kopmaken

Een doorgaande trein (met hetzelfde materieel en treinnummer) die door de infrastructuur en de geboden relaties, gedwongen wordt van rijrichting te veranderen. (2) Meer over Kopmaken. Zie ook keren. Nog meer over kopmaken.

Koppel

Een koppel is een natuurkundige grootheid die een voorwerp doet draaien. Waar een kracht een voorwerp in de richting van de kracht in beweging brengt, heeft een koppel een rotatie-effect op een voorwerp rondom de as van het koppel. (3) Meer over koppel.

Koppelas

As waar koppelwielen op bevestigd zijn. Tegengesteld: "drijfas". (1)

Koppelboom

Een koppelstuk om een treinstel te kunnen slepen met een loc (bijv. een stoptrein laten trekken door een 6400-loc).

Koppelen

Het werkelijk aan elkaar koppelen van twee treindelen tot een trein. In de reizigerstreindienst wordt hiermee doorgaans het aan elkaar koppelen van twee treinstellen bedoeld. In de goederenexploitatie wordt hiermee het aan elkaar koppelen van de goederenwagens bedoeld. (2) Meer over koppelen.

Koppeling

Onderdeel van spoorwegvoertuigen, met als doel de spoorwegvoertuigen onderling te koppelen. Bijvoorbeeld de schroefkoppeling en de Scharfenberg-koppeling. Zie ook het artikel Koppelingen in schaal H0.

Koppelrijtuig

Zie: Koppelwagen.

Koppelstang

Stang die koppelwiel(en) en drijfwiel(en) met elkaar verbindt: zie ook: "Drijfstang". (1)

Koppelwagen

Dit zijn voertuigen die worden gebruikt om materieel met verschillende koppelingen met elkaar te kunnen verbinden. Bijvoorbeeld een locomotief met schroefkoppeling aan een treinstel met Scharfenberg-koppeling. Dit kan ook met koppelstangen of sleepkoppelingen. (21) Zie ook het thema Koppelingen. Engelse termen: barrier vehicle (koppelwagen), Barrier coach (koppelrijtuig). Meer over koppelwagen.

Koppelwiel

Via de koppelstang, dus indirect, aangedreven wiel. Tegengesteld: "Drijfwiel". (1)

Koprijtuig

Een rijtuig in een treinstel voorzien van een machinistencabine. Ook Kopbak of Stuurstandrijtuig genoemd. (3) Meer over stuurstandrijtuig.

Kopspoor

Doodlopend spoor, aan het eind voorzien van een stootjuk (spoorbeëindigingsconstructie). (2) Zie: artikel Basisvormen. Meer over Kopspoor.

Kopstation

Een station zonder doorgaande sporen, ofwel alle sporen eindigen in dit station, zoals Den Haag CS en Antwerpen CS. Zie: artikel Type stations.

Kortgesloten

Er is een onbedoelde (=niet gewenste) verbinding tussen twee geleiders in een stroomkring. Zie Kortsluiting.

Kortkoppeling

(Modelspoor). Koppeling tussen twee wagens of rijtuigen, zodanig uitgevoerd dat de buffers van de afzonderlijk railvoertuigen op zeer korte afstand van elkaar gehouden worden. De trein ziet er dan natuurgetrouwer uit.

Kortsluiten

Het onbedoeld contact maken van twee geleiders in een stroomkring die een spanning voeren. Zie "Kortsluiting" hieronder.

Kortsluiting

Het aanbrengen (of optreden) van een verbinding met lage weerstand in een stroomkring. Wanneer twee ongeïsoleerde draden, waarop een elektrische spanning staat, elkaar raken ontstaat er kortsluiting. Kortsluiting vindt plaats als twee polen van dezelfde stroombron elkaar raken, omdat er bij dat contact geen elektrische weerstand meer tussen de twee polen is. Als gevolg van de korstuiting gaat er een hoge stroom lopen. Het is dus belangrijk om zekeringen te gebruiken, zodat de kortsluiting geen nadelige gevolgen heeft (denk hierbij aan brand of verbrandde bedrading). (3) Meer over kortsluiting.

Kortsluitlans

Een "kortsluitlans" dient voor het beveiligen van het spoor bij werkzaamheden, zodat er geen treinen kunnen rijden, en wordt alleen gebruikt in overleg met de treindienstleider. In de WBI staat ook aangegeven dat er kortsluitlansen worden gebruikt. De LWB is verantwoordelijk voor het plaatsen en verwijderen van de kortsluitlans. (5) Meer over de kortsluitlans.

Kotsen

Kotsen (België): opkoken. Is nogal grover dan spuwen. De loc "braakt" het natte, vuile stoomwater uit. Zie ook Gubbelen. Het betekent: het kotsen van iemand die te veel gedronken heeft. (1)

Koud

1. Koud staan. het zonder vuur of stoom staan van de loc, voor onderhoudswerkzaamheden. (1)
2. koude dag. Eens per week terugkerende dag, waarop de loc koud staat voor ketelwassen en ander onderhoud.
3. Koud zetten. De loc wegzetten als boven omschreven. (1)
4. Stilstaande reserve. In reserve gehouden treinmaterieel. Het begrip "koud" slaat ook op stoomlocomotieven die op reserve staan en niet op stoom zijn gebracht en dus "koud" zijn. (1)
5. Koude loc; loc die koud staat. (1)

Kraagbout

Met een kraagbout wordt de spoorstaaf samen met de rughellingplaat vastgezet op de dwarsligger of de spoorstaaf direct op de dwarsligger bij betonnen bielsen. De kraagbouten zijn verzinkt tegen corrosie en hebben de afmetingen 170 x 23 mm. (13) Meer over de kraagbout.

Kraagschroef

Zie: "Kraagbout".

Kraan

1. Hijskraan voor kolenladen. "kleine kraan:" hijskraan met bak die met de schop of met de hand gevuld moet worden. "grote kraan:" grijperkraan. (1)
2. Afsluiter.
3. Spoorkraan. Zie: Ongevallenkraan.

Kracht

Een kracht is een natuurkundige grootheid die een voorwerp van vorm of van snelheid kan doen veranderen. Er is dan respectievelijk sprake van de vervorming of de versnelling van het object waar de kracht op werkt. (3) Meer over kracht.

Krachtvoertuig

Railvoertuig, voorzien van een eigen voortbewegingsinrichting.

"Kreupele Marie"

NS 2801

Krimpkous

(Elektrotechniek); krimpkous is een niet geleidend materiaal (ook "isolatiekous" genaamd) dat gebruikt wordt voor elektrische isolatie of voor het bijeenhouden van aders (draadbundels). (3) Meer over krimpkous.

Krom

"Krom doorlopen:" een wissel aftakkend (=krom) berijden. "kromliggend wissel:" wissel in stand afbuigend, waardoor de trein naar het naastbijliggend spoor aftakt. (1)

Kruier

In oude tijden had men op een station één of meerdere kruiers lopen die door reizigers meegebrachte goederen en/of koffers in- en uit de trein brachten. Ook: Witkiel.

Kruis

NS-Jargon. afkorting van kruising. Zie ook Kruiswissel.

Kruisen

"(elkaar)" "kruisen:" in tegengestelde richting voorbijgaan. (1)

Kruising

1. Het kruisen. "kruising verleggen:" een ander station kiezen om te kruisen (bij enkelsporige baanvlakken).
2. Kruispunt, plaats waar twee sporen elkaar snijden/kruisen. (1)

Kruiskop

Een kruiskop is de verbinding tussen zuigerstang en drijfstang, die de heen-en-weer gaande beweging van de zuigerstang omzet in de heen-en-weer gaande/draaiende beweging van de drijfstang. (1)

Kruispunt

Zie: Kruising, betekenis 2.

Kruisstuk

Onderdeel van een kruising. Bij een kruising bevinden zich op de plaats waar de sporen kruisen, twee kruisstukken. Een kruisstuk lijkt op twee puntstukken die met de punten tegen elkaar liggen. Zie ook: Kruising punt 2. Meer over kruisstuk.

Kruiswissel

Een combinatie van vier wissels en een kruising. Bevindt zich tussen twee sporen, waardoor in beide richtingen van spoor kan worden gewisseld. (3). Zie: artikel Basisvormen.

Krukken

Met een kruk een elektrisch wissel handmatig omleggen.

Kruktap

Een kruktap is een arm die haaks op het wiel staat en die de heen-en-weer gaande beweging van de scharnierend ermee verbonden drijfstang op het wiel overbrengt, dat aldus tot draaien wordt gebracht. (1)

Kuilwielenbank

Draaibank speciaal voor het op maat maken, c.q. afdraaien van de treinwielen.

Kuip

De ronde ketel, het ronde gedeelte van de stoomketel. "de kuip in het vet zetten:" de ketel oppoetsen met vet. (1)

Kuisen

(België): Reinigen. "het vuur kuisen." vgl. "vuur" schoonmaken. (1)

Kunststof

Verzamelnaam. Zie: artikel Kunststoffen. Meer over kunststof.

Kunstwerk

Bouwconstructie in weg, water of spoorlijn zoals bruggen, tunnels en sluizen. (2) Meer over kunstwerk.

Kunze-Knorr

Zie: Knorr-rem.

Kunze-Knorr-rem

Volledig ingevoerd bij de NS op 1 Jan 1934. Zie ook: Knorr-rem.

Kurk

Kurk (Latijnse naam: Quercus suber) is een licht, elastisch materiaal, dat wordt gemaakt van de schors van de kurkeik. Kan dienen als geluidisolatie, onder de rails van het modelspoor. (3) Meer over Kurk.

Kwarteren (grootspoor)

Het verdraaien van linker- en rechterwiel op dezelfde as. De stand van linker- en rechterwiel moet bij stoomlocomotieven bij alle assen exact gelijk zijn en de verdraaiingshoek moet exact 90 graden bedragen. Dit kwarteren wordt gedaan bij stoomlocomotieven, om ervoor te zorgen dat de locomotief weg kan rijden vanuit stilstand. Zonder gekwarteerde wielen kunnen de zuigers (via de drijfstangen) de wielen niet aandrijven. Zie ook Dood.

Kwarteren (modelspoor)

Bij het grootspoor ligt de hoek van 90° vast, elke stoomloc is hetzelfde, maar bij een model maakt dat geen verschil. De verdraaiingshoek tussen links en rechts hoeft bij een model niet precies 90° te zijn, het enige belangrijke bij een modelspoorlocomotief is dat die verdraaiingshoek bij elk wielstel (=as) exact hetzelfde is, anders gaat het stangenstelsel (het schuifmechanisme) wringen.

Kwel

Een kwel is een opwaarts gerichte grondwaterstroming, gehanteerd bij het uittreden van grondwater uit de grond. kan onder meer direct aan het grondoppervlak geschieden, in sloten of in drains. (2) Meer over kwel.

Kwelgebieden

Gebieden waar sprake is van opwaartse grondwaterstromen. Kan onder meer direct aan het grondoppervlak geschieden, in sloten of in drains. (2) Meer over kwelgebieden.

Kwelwater

Wordt meestal afgekort tot Kwel.

Gerelateerde termen: kool, Kool, kool-film, Kool-film, koolfilm, Koolfilm

Hoofdpagina Categorie-index Index Menu